İkiztepe Giriş bilgileri
Yurdumuzun pek az araştırılmış bölgelerinden biri olan Samsun ve dolaylarında gerçekleştirdiğimiz topraküstü incelemelerinde bu güne kadar arkeoloji literatüründe bilinmeyen altmışa yakın eski yerleşme bulduk; daha önce tanınan bir kaç kazı yerinde 2 ve yerleşmede 3 ayrıca ayrıntılı incelemeler yaptık, bunlar arasında Bafra ilçesinin 7 km . kuzey-batısındaki İkiztepe Höyüğü de bulunmaktadır.
1941'de ilk kez Tahsin Özgüç, Nimet Özgüç ve İsmail Kılıç Kökten tarafından arkeoloji literatürüne tanıtılan İkiztepe'de Bilim Kurulumuzun sistematik topraküstü incelemeleri 1971 ve 1972'de gerçekleştirildi. Jeolojik verilere göre bir zamanlar hem Karadeniz'in hem de Kızılırmak'ın kıyısında yer aldığı anlaşılan İkiztepe'deki bu yüzey araştırmaları sırasında topladığımız çanak-çömlek kırıkları arasında İlk Tunç Çağının tipik örneklerine rastlanması, İlk Tunç III ile Eski-Hitit arasındaki "Geçiş Çağma" (ki biz bunu "Er-Hitit" olarak tanımladık) ait keramik kalıntılarının çok bol sayıda görülmesi5 ve Samsun bölgesinin en büyük höyük yerleşmesi olması, ilk kazmayı İkiztepe'de vurmamıza neden oldu.
İkiztepe'deki birinci dönem kazısı 14 Temmuz — 23 Eylül 1974 tarihleri arasında geliştişrildi. Kazı Kurulu, bu satırların yazarının başkanlığı altında Handan Alkım (Koordinatör Arkeolog), Dr. Önder Bilgi (şimdi Doçent), Dr. J. Yakar, Yüksek Mimar Josse Luis Garzon(misa¬fir üye), A. M. Timonier, Sarpol Başar İzgiz (Arkeolog - Mimar), Attillâ Aytemur, Revka Mak-mal (misafir üye), Sabahattin Ağaldağ, Mehmet Akif Işm, Yaşar Yıldız ve Bakanlık Temsilcisi Arkeolog Nihat Sümer'den oluşmakta idi. Söz Konusu dönemde dört höyükten oluşan Plan. I) yükseltilerinden ikisinde, İkiztepe I ve îkiztepe H'de, çalışıldı. İkiztepe I'de Dr. Ö. Bilgi'nin gözetimi altında iki alanda kazıya girişildi: A - Sondajı ve C - Sondajı (krş. Plan III-VI). ikiztepe H'de Dr. J. Yakar'ın gözetimi altında bir alan (B - Sondajı) açıldı (bk. Plan VII-VIII).
İkiztepe'nin ikinci dönem çalışmaları ise 12 Temmuz — 22 Eylül 1975 tarihleri arasında gerçekleştirildi. Kazı Kurulunu Handan Alkım (Koordinatör), Dr. Önder Bilgi, Dr. J. Yakar, Mühendis - Mimar Z. Dicleli, Sarpol Başar İzgiz (Arkeolog - Mimar), Arkeolog Nihat Sümer (Bakanlık Temsilcisi), Attilâ Aytemur, M. Akif Işın, Yaşar Yıldız, Zeynep Sevim Sarı, îlksen Başaran, Nurullah Aydın ve Sabri Kızıltan oluşturmakta idi. ikinci dönemde dört alan açıldı. Bunlardan ikisi (A - ve D - Sondajları) İkiztepe I'de Dr. Ö. Bilgi'nin gözetiminde kazıldı (bk. Plan XIV-XX). öteki iki alan ise İkiztepe I ile îkiztepe II arasındaki boyun kesiminde yer almakta idi: F - ve G - Sondajları (krş. Plan X-XIII); buradaki çalışmalar Dr. J. Yakar'ın gözetimi altında yapıldı.
İkiztepe'nin topografik planı kazılara başlamadan bir yıl önce 1973'de Yüksek Mimar Ferruh Bazyar ve eşi Mühendis Türkân Bazyar tarafından alındı.
1974 dönemi kazı planlarını Jose Luis Garzon, 1975'inkilerini Sarpol Başar İzgiz çizdi. Gerek 1974 ve gerek 1975 planlarının buradaki yayma hazırlanması Dr. Günhan Danışman tarafından koordine edilerek ve yeniden çizilerek gerçekleştirildi. Gerek birinci ve gerek ikinci dönem ikiztepe kazılarının Koordinatör Arkeologluğu görevi Handan Alkım tarafından yürütüldü.Keramik desenlerinin büyük bir kısmını S. B. İzgiz, bir kısmını da Sabri Kızıltan ile Yük. Mimar Lâmi Alp Çetinsü çizdiler. 1974 döneminde meydana çıkan hayvan kemiklerinin etüdü Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü uzmanlarından Dr. İbrahim Tekkaya ve Ankara'daki İngiliz Arkeoloji Enstitüsü mensuplarından Dr. Sebastian Payne tarafından yapıldı; kendilerinin bu konu ile ilgili raporları 1974 kazıları raporu sonundaki EK I'de sunulmuştur.
1975'de bulunan ve üzerinde Kral Lysimachos'un lejandı yer alan altın sikkeyi Prof. Dr. Nezahat Baydur değerlendirdi. 1974 ve 1975 dönemlerinde bulunan taş aletlerin incelenmesi ve raporu Arkeolog Sema Bayrı-Baykan tarafından hazırlandı. Paleobotanik kalıntıları Hollanda'nın Gronigen Üniversitesi Bioloji-Arkeoloji Enstitüsü'nde Prof. Dr. W. van Zeist tarafından, mezarlarda bulunan iskeletler ise, Amerika'da West Chester State College'den Prof. Dr. Marshall Joseph Becker tarafından incelenerek bu ön rapora eklendi. Buradaki raporumuzun İngilizce metni Dr. Aslıhan Yener, Dr. Günhan Danışman ve B. Marcus Meyer tarafından hazırlandı. Bu vesile ile yukarıda adlarını zikrettiğim Yüksek Mimar, Arkeolog-Desinatör, Desinatör, Paleontolog, Paleozoolog, Prehistoryen, Nümiz-mat ve Çevirmen arkadaşlarıma bu değerli katkılarından dolayı candan teşekkürlerimi sunmayı zevkli bir borç bilmekteyim.
Buradaki yayınımıza ilişkin bir kaç noktaya teknik bakımdan değinmek faydalı olacaktır: Birinci ve ikinci dönem kazılarımızın amacı daha ziyade İkiztepe'nin stratigrafisini ve kültürel yapısını ana hatları ile tanımlama olduğu için, açılan alanlardaki gird karelerini tek tek ayrıntılı olarak ele almayı, saptanan evrelerini ve buluntularını vermeyi yeğledik.
İkiztepe'de iki höyük üzerinde kazılar aynı zamanda başlatıldı. Çalışmalarda her iki Tepenin kronolojik durumunu beraber yürütmek gerekliydi. Bu nedenle daha önceki senelerde yaptığımız toprak üstü toplamalarının sonuçlarına dayanarak iki farklı yerleşme katı saptandı.
İkiztepe I'in en üstünde yer alan Er-Hitit Çağım Kat I olarak, Anadolu'da yaygın olarak tanınan ve İlk Tunç Çağlarının malı oldukları bilinen buluntuları içeren yerleşmeler de Kat II olarak nitelendi. İkiztepe II'nin en üstünde bu tür bir kültür bulunmaktadır.
Söz konusu iki dönemde meydana çıkan buluntuların belkemiğini keramik oluşturduğu ve aynı zamanda yerleşme evrelerinin tarihlendirilmesine büyük ölçüde yardımcı olduğu için buradaki raporumuzda İkiztepe çanak - çömleği ayrıntılı olarak ele alındı. Keramiğin incelenmesinde ilke olarak hamur (=kil) yapımındaki özellikler göz önünde tutuldu, sekiz hamur türü saptandı; bu hamurlardan her biri ile yapılan kap formları ayrı ayrı fakat bütün evreleri içeren tipolojik bir yöntemle ele alındı; benzer kap formları ile karşılaştırma yapılırken bütün ayrıntılara girmeksizin kronolojik bağlantıyı sağlayan belli başlı bir kaç örneğin verilmesi ile yetinildi.
Okuyucuya çeşitli bakımlardan kolaylık sağlama amacı ile, yayınladığımız çanak - çömlek çizimlerinin her birinin altına hamur numarası, buluntu yeri (=locus) numarası ve ait olduğu kap tipi numarası yazılmıştır. Bu vesile ile, kap tipi numaralarının 1974 ve 1975 çalışmalarında meydana çıkan keramiğe göre verildiğine, gelecek dönemlerde bulunması olası varyantlarla bunların değişebileceğine, kesin tip numaralarının ancak İkiztepe kazılarının son yayınında yer alabileceğine işaret etmek isteriz.
İkiztepe'deki araştırma ve kazılarımızı geliştirdiğimiz süre içinde çalışmalarımızı her bakımdan destekleyen Türk Tarih Kurumuna, Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşarlığına, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğüne, Genel Müdür Baş yardımcılığına, Kazılar Şubesi Müdürlüğüne, İstanbul Üniversitesi Rektörlüğüne ve Edebiyat Fakültesi Dekanlığına ve ayrıca Dündartepe kökenli pişmiş topraktan yapılma bir figürin parçasını (bk. res. 210, 210a, 210b) karşılaştırma amacı ile buradaki raporumuzda yayınlanmasına izin veren sayın Prof. Dr. Tahsin Özgüç ile Prof. Dr. Nimet Özgüç'e şükranlarımızı sunmayı büyük bir borç saymaktayız.
Samsun Valiliğine, Milli Eğitim Müdürlüğüne, Samsun Müzesi Müdürlüğüne, Bafra Kaymakamlığına, Belediye Başkanlığına, İlköğretim Müdürlüğüne, İkiztepe Köyü Muhtarlığına ve İkiztepe İlkokulu Müdürlüğüne göstermiş oldukları yardım ve kolaylıktan dolayı içten teşekkürlerimizi sunarız.
İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi Müdürlüğü, çatıları altında yaptığımız çalışmalar sırasında büyük kolaylıklar sağladılar; kendilerine pek müteşekkiriz.
Kitabımızın hazırlanması sırasında Türk Tarih Kurumu'nun, İstanbul'daki Alman Arkeoloji Enstitüsü'nün, Hollanda Tarih-Arkeoloji Enstitüsü'nün, Ankara'daki İngiliz Arkeoloji Enstüsü'nün, Amerikan İlmî Araştırmalar Enstitüsü'nün ihtisas kitaplıklarından faydalanma olanağını kazandık; bu vesile ile adı geçen Kurum ve Enstitü Başkanlıklarına, Ord. Prof. Enver Ziya Karal'a, Prof. Dr. Dr. h. c. Kurt Bittel'e, Prof. Dr. Rudolf Naumann'a, Prof. Dr. Wolfgang Müller - Wiener'e, Dr. E. van Donzel'e, Bayan P. Donceel - Voûte'a ve Bayan Mihin Eren Lugal'e teşekkürlerimizi sunmaktan kıvanç duymaktayız.
Kendilerine filolojik konular için zaman zaman danıştığım meslektaşlarımdan Prof. Dr. Mustafa Kalaç'a, Prof. Dr. Muhibbe Darga'ya ve Doç. Dr. Ali Muzaffer Dinçol'a zahmetlerin¬den dolayı pek müteşekkir olduğumu ayrıca belirtmeliyim.
İkiztepe'de yapılmış olan araştırma ve kazılar Bilim Kurulumuzun bütün üyelerinin çok uyumlu ortaklaşa çabaları sayesinde gerçekleştirilmiştir; buradaki yayının ortaya konulmasında çalışma arkadaşlarımın hepsinin büyük değer taşıyan yardım ve katkıları olmuştur. Bu vesile ile Kazı Kurulumuzun yukarıda adlarını zikrettiğim bütün üyelerine candan teşekkürlerimi sunarım.
İkiztepe kazıları yapılırken çok gerekli olan bilimsel koordinasyonu sağlamış olmasından ve bu kitabın hazırlanışı ve basılışı sırasında da büyük yardım ve katkılarından dolayı eşim Handan Alkım'a candan teşekkürlerimi tekrarlamayı ayrı bir ödev saymaktayım.
Baskı sırasında teknik olanakların yerine getirilmesini gerçekleştiren Türk Tarih Kurumu Başkanlığına ve Basımevi Müdürlüğüne içten teşekkürlerimi sunarım.
Bundan başka İkiztepe kazılarının İlk Tunç I'in en eski evrelerinde ve Kalkolitik Çağ katında Ege - Balkan Dünyası ile ilişkiyi kanıtlayan buluntulara rastlanmış olması gerçekten ilginçtir; bu ise Karadeniz'in bu kesimi ile Batı arasında yalnız klasik devirlerde değil çok daha eski çağlarda deniz yolu ile olduğu anlaşılan kültürel ilişkileri kanıtlar. İkiztepe'de gelecek dönemlerde sürdürülecek olan kazıların bu konulara daha ayrıntılı ışık tutacağını ummaktayız.
Prof. Dr. U. Bahadır Alkım'ın başkanlığında hazırlanıp, basıma verilen bu kitabın, kendi¬sinin 1981 yılında vefatından sonra eşi ve İkiztepe kazılarının koordinatörlüğünü yapan H. Alkım tarafından tashihleri takip edilmiş ve onun da 1985 yılındaki vefatı nedeniyle kazının üyesi ve şu andaki başkanı olarak, 1-112 sayfaları kapsayan 7 forma dışındaki tümü, kendilerine çok müteşekkir olduğumuz Türk Tarih Kurumu Başkanı Sayın Prof. Dr. Yaşar Yücel'in yardımları ile ve Basımevi İşletme Amiri Sayın Yaman Kayaöz'ün sabırlı gayretleriyle tarafından tamamlanmıştır. Basım sırasında İngilizce metindeki bariz tercüme hataları dışında U. B. Alkım'ın arkeoloji dünyasına sunduğu metine sadık kalınmıştır.
Mart 1988 /Prof. Dr. Önder Bilgi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder