Patrikhane’nin
Faaliyetleri Karşısında İstanbul Hükümetlerince Alınan Bazı Tedbirler
Yunanistan’ın Anadolu ve Trakya’ya çeşitli yollarla
Rumları sokmağa ve asayişi ihlale çalışması karşısında yukarıda da değinildiği
gibi Vekiller Meclisinde bazı tedbirlerin alınması görüşüldü. Neticede bu
durumun ortadan kaldırılması sükûn ve asayişin teminine hizmet edecek inzibati
tedbirlerin alınmasını muvafık olacağını, Balkan Harbin’den sonra mübadele
edilenlerin geri dönmelerinin men edilmesini, beray-ı seyahat edecekler
hakkında tahkikat icrasını uygun gördü90.
Yine bu faaliyetlerin yanı sıra daha önce de
belirtildiği gibi Patrikhane’nin yönlendirmesi ve teşviki ile meydana getirilen
olaylar, oluşturulan cemiyet ve çeteler ile bu doğrultuda Kumkapı civarında
Rumlar tarafından çuvallar içinde nakledilen cephanenin polis tarafından ele
geçirilmesi, Osmanlı Hükümeti’ni harekete geçirdi. Hükümet bu durumu
Trakya’daki Yunan kuvvetinin mevcudiyeti, buradaki Rumların tertibat ve
hazırlıkları, fesadiyelerini genişletmek için cüret etmekte olduklarını tesbit
ettiğinden, oradaki Yunan taburlarının kaldırılmasını temin-i asayiş ve
teskin-i heyecan ve izahat için taht-ı vucub ve ehemmiyette görerek ve bir de,
Rumlar tarafından İstanbul’da vaki mikyasta bir izci teşkilatı yapılarak küllî
efradın muntazaman talim ve ihzar edilmekte bulunduğundan “Yunan Hükümetiyle Patrikhane’nin
Memalik-i Osmaniye dahilindeki tertibat ve tehrirat-ı fesadiyeleri” hakkında
İtilaf Devletleri mümessillerinin nazarı dikkatleri celb olunarak, zikredilen
Yunan taburlarını oradan kaldırılması ve İzci Teşkilatının acilen ilgası için
lazım gelen teşebbüslerde bulunulması, ve gerek yukarıda olduğu gibi zikr
olunan ahval ve vak’ayı gerek sair hadiseler hakkında” Nezaret-i Müşarülileyha
ile bilmüşavere cem edilecek deliller ve vesikalar da mümessileyn-i
Müşarülileyhaya tevdî” lüzumunu Hariciye ve Dahiliye nezaretlerine bildirerek
tedbir alınmasını istedi91.
Diğer taraftan İtilaf Devletleriyle birlikte Yunan
işgalleri ile yerli Rumların ve Ermenilerin faaliyetleri karşısında özellikle
Batı Anadolu’da olmak üzere bir Kuvay-i Milliye hareketi oluşturuldu ve
bunlarla mücadeleye başlandı92.
SONUÇ
Yunanistan, bağımsızlığından beri Megali İdea diye
adlandırılan ve kısaca merkezi İstanbul’da olacak Bizans-Yunan İmparatorluğunu
canlandırma olarak tanımlayabileceğimiz bir politika izlemeğe başlamıştır.
Yunanlılar bu hedeflerine ulaşabilmek için Türk
devleti aleyhine her türlü propaganda yoluna başvurmuşlar, aynı zamanda Osmanlı
Devleti’nin en sıkışık zamanında faydalanma politikası izlemişlerdir.
Politikalarında hedeflerine ulaşabilmek için de daima Avrupa’da bir büyük
devlete dayanmışlardır.
Yine Yunanistan bu politikalarında daima Fener Rum
Patrikhanesi ile işbirliği içine girmiş ondan büyük destek sağlamıştır.
İşte bu şekilde faaliyette bulunan Yunanistan,
ortaya çıkan her fırsatı değerlendirerek daima Osmanlı Devleti aleyhine
genişlemiş ve yeni topraklar elde etmiştir. Nitekim Yunanistan,
bağımsızlığından itibaren Balkan Savaşları sonuna kadar topraklarını bir misli
büyütebilmiştir.
Birinci Dünya Savaşı sırasında da Yunanistan,
özellikle Başbakan Venizelos, Batı Anadolu’yu hatta Trakya ve İstanbul’u
Yunanistan’a katmak ve Yunanistan topraklarını bir kere daha bir misli büyütmek
hedefine yöneldi ve bu yönde faaliyet göstermeğe başladı. Nitekim Venizelos,
İtilaf Devletleri’nin özellikle İngilizlerin, Çanakkale Muharebeleri sırasında
cephe açma karşılığı teklif edilen toprakları Yunanistan’a kazandırma çabasına
girdi. Aynı zamanda Batı Anadolu’ya yönelik faaliyetlere başladı ki, Ege
Bölgesindeki Rum Çeteleri Adalar’a veya Yunanistan’a gizlice giderek askerlik
eğitimi yapıyor bir savaş veya isyan çıktığında ne şekilde hareket edeceğine
dair talimat alarak geri dönüyordu.
Nihayet 1917 yılında İtilaflar safında savaşa
katılan Yunanistan, Mütarekeden sonra da kendilerine vaad edilen toprakları
talep etmeğe başladı.
Bilahare Yunanistan, Anadolu’ya yönelik ileri
sürdüğü tezlerinde başarılı olmak, aynı zamanda hedeflediği bölgelerde Rum
nüfusunu arttırıp çeteler vücuda getirerek politikalarına zemin oluşturmak
için, Tanzimattan beri uygulamağa çalıştığı gibi şimdi Mütareke ortamından da
istifade ile, çeşitli yollarla Adalar ve Yunanistan’dan Rum nüfusu kaydırmağa
başladı. Hedeflenen bölgelerde Rum çeteleri oluşturuldu. Bu şekilde aynı
zamanda Türkleri huzursuz ederek yerlerinden kaçırtmak ve huzursuzluk çıkararak
bir işgale de zemin hazırlanmak istenmekteydi.
Diğer taraftan Patrikhane de Anadolu’da yukarıda
bahsedilen faaliyetlerin yürütülmesinde öncülük yapıyor, yönlendirici oluyordu.
Nitekim 1814 de kurulmuş olup Bizans’ı yeniden ihya etmek doğrultusunda
faaliyet gösteren Etnik-i Eterya Cemiyeti ki 1821-1919 yılları arası İstanbul
Patrikhanesi bu cemiyetin merkezi olmuştu: şimdi bu cemiyetin yanı sıra merkezi
İstanbul Patrikhanesi’nde şubeleri Anadolu ve Trakya’da olmak üzere Mavri Mira,
İzci Derneği, Rum Kızılhaç Derneği ve Pontus Derneği kurulmuştur. Yine bunların
yanı sıra Rumların siyasi faaliyetlerini yürütmek üzere küçük Asya cemiyeti
adlı gizli bir teşkilat kurulmuştur.
İşte Mondros Mütarekesini Anadolu’nun paylaşılması
için çok önemli bir fırsat olarak gören Patrikhane ve ona bağlı Metropolitler,
şimdi Yunanistan ile tam bir işbirliği içine girmişlerdir.
Bunun yanısıra Patrikhane aynı zamanda bağımsız bir
devlet gibi hareket etmeğe başlamıştır.
Bu şekilde Patrikhane İstanbul ile Anadolu ve Trakya’da
meydana gelen Rum çete faaliyetlerinde aktif rol almışlar, yönlendirici
olmuşlardır.
Daha önceki dönemlerde olduğu gibi Mütareke dönemi
boyunca Adalar ve Yunanistan’dan Rumların Anadoluya sokulmalarında, yine
Bolşevik ihtilali nedeniyle Rusya’dan göç eden Rumlar’ın Karadeniz sahillerine
yerleştirilmeleri yönünde öncülük etmişler ve gayret sarfetmişlerdir.
Batı Anadolu’nun Yunanistan’a verilmesi yönündeki
faaliyetlerinin yanısıra Pontus Cumhuriyeti oluşturulma girişimlerinde
bulunmuşlar bu yönde de çaba sarfetmişlerdir.
Nihayet İstanbul’un beynelmilel bir hale
getirilmesi hedeflerinin gerçekleşmesinde Patrikhane ve ona bağlı Metropolitler
çeşitli girişimlerde bulunmuşlardır.
Bunların yanısıra Patrikhane hedefleri
doğrultusunda İtilaf Devletleri nezdinde siyasi girişimlerde de bulunmuştur.
Ayrıca bazı Metropolitler isteklerini sunmak üzere
Paris’e gidip Barış Konferansına katılmışlardır.
Neticede Yunanistan’ın İtilaf Devletleri desteğinde
de olsa Anadolu’yu işgal harekatında, Anadolu’da oluşturulan çetelerin sevk ve
idaresi ile teçhizatlandırılmasında, ayrıca yukarıda belirttiğimiz gibi gizli
ve açık bir şekilde Yunanistan ile civar adalardan Anadolu’ya Rumların
sokulmasında Patrikhane93 ile Osmanlı vatandaşı Rumların çok büyük rolü
olmuştur.
Hatta şunu da söylemek mümkündür; Yunanlılar’ın
Anadolu’da işgallerini genişletebilmelerinde ve geçici de olsa bazı başarılar
elde etmelerinde, diğer amillerin yanısıra Mütareke dönemi boyunca bu yönde
faaliyet gösteren Patrikhane ve ona bağlı Metropolidler ile onların
yönlendirdiği yerli Rumların rolü büyük olmuştur.
/Doç. Dr. Adnan Sofuoğlu*
KAYNAKÇA
1Michael Llewelyn Smith: Anadolu Üzerindeki Göz,
İstanbul 1978 s. 11-12.
2Salahı R. Sonyel; Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış
Politika, C. 1 Ankara 1973, s. 30.
3Michael Llewelyn Smith; a.g.e., s. 11-12.
4Süleyman Kocabaş; Tarihte ve Günümüzde Türk-Yunan
Mücadelesi, İstanbul 1984 s. 87-88.
6Nuri Köstüklü; Milli Mücadele’de Denizli-Isparta
ve Burdur Sancakları, Ankara 1990 s. 11.
7 Yücel Aktar; “Yunanistan’ın Osmanlı Devleti ve
Türk Cumhuriyeti’ne Yönelik Geleneksel Politikalarında Temel Yaklaşımlar.” 3.
Askeri Tarih Semineri, Türk-Yunan İlişkileri Ankara 1986 s.l; Abdurrahman Çaycı
“Yunanistan’ın Anadolu Macerası I” H.Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
Enstitüsü Dergisi, C. 1. Sayı 1 Ekim 1987 s. 1-2.
9M. Salih Mercan, a.g.m., s. 136.
110 Ayrıca Yunan Burjuvazisi de Megali İdeayı kendi
hesabına gerçekleştirmek emelinde idi. Dimitri Kitsikis; Yunan Propagandası,
Meydan Neşriyatı Basım Tarihi ? s. 21-23.
11 Michael Llewelyn Smith; a.g.e., s. 47;
Abdurrahman Çaycı; a.g.m., s. 2.
12 Murat Hatipoğlu; “Elefterios Venizelos’un 1910
Yılında İktidara Gelmesiyle Megali İdea’nın Kazandığı Yeni Karakter” 3. Askeri
Tarih Semineri s. 460-461; Abdurrahman Çaycı, a.g.m., s. 2-3.
13 Michael Llewelyn Smith a.g.e., s. 29.
14 Dimitri Kitsikis, a.g.e., s. 21-23; M. Salih
Mercan, a.g.m., s. 136; Ayrıca geniş bilgi için bkz. Yusuf Hikmet Buyur; Türk
İnkılabı Tarihi, C. 2. K. 2-3 Ankara 1983; Balkan Harbi Genel Kurmay Başkanlığı
C. 1. Ankara 1993.
15 Yusuf Hikmet Bayur; a.g.e., C. 2 K. 3 s.
245-262.
16 Tevfik Bıyıkhoğlu; Trakya’da Milli Mücadele, C.
1 Ankara 1987 s. 92-93.
17 Yusuf Hikmet Bayur; a.g.e., C. 2 K. 3 aynı yer.
19 Yusuf Hikmet Bayur; a.g.e., C. 2. K. 3 aynı yer;
Tevfik Bıyıkhoğlu a.g.e., C. I s. 92-93. Yuluğ Tekin Kurat “Yunanistan’ın Küçük
Asya Macerası” 3. Askeri Tarih Semineri s. 408-409; AJ. Tonybee; The Western
Question in Greece, and Türkey; Constable Company, London 1922 s. 141.
20 Mondros Mütarekesi senelerinde bile Doğu ve Batı
Trakya’da tabi ki Batı Anadolu’da ezici çoğunluk Türklerde idi; Tevfik
Bıyıkhoğlu a.g.e., C. 1 s. 92-93; Adnan Sofuoğlu Kuvay-i Milliye Döneminde
Kuzeybatı Anadolu; H.Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü
Yayımlanmamış Doktora Tezi; Sıtkı Aydınel; Güneybatı Anadolu ‘da Kuvay-i
Milliye Harekatı, Ankara 1990 s. 50-60.
21 Yuluğ Tekin Kurat; a.g.e., s. 408-409.
22 Dimitri Kitsikis; a.g.e., s. 21-23.
23 Hüseyin Işık “Anadolu’da Yunan Mezalimi”3.
Askeri Tarih Semineri s. 378; Daha geniş bilgi için bkz. Abdurrahman Çaycı;
a.g.m., s. 3.
“ Celal Bayar; Ben de Yazdım, C. 5 İstanbul 1967 s.
1575-1576.
“ Bu konuda geniş bilgi için bkz. Fahir Armaoğlu;
Siyasi Tarih, Ankara 1973 s. 449-451 Yusuf Hikmet Bayur; a.g.e., C. 3 K. 3 s.
550-571.
26 Tayyib Gökbilgin; Milli Mücadele Başlarken C. 1
Ankara 1959 s. 4-6; Ayrıca gizli antlaşmalar ve vaad edilen yerler için geniş
bilgi bkz. Fahir Armaoğlu; a.g.e., s. 434-451.
27 Celal Bayar a.g.e., C. 5 s. 1468; Gotthard
Jaeschke; Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, Ankara 1986 s. 50;
Salahı R. Sonyel; a.g.e., C. 1 s. 35-37.
28 İlgili Harita ve Geniş Bilgi için bkz. Adnan
Sofuoğlu a.g.e., s. 38-42.
29 Gotthard Jaeschke, a.g.e., aynı yer.
30 Dimitri Kitisikis a.g.e., s. 28-36.
31 Salahi R. Sonyel a.g.e., C. 1 s. 32.
32 Adnan Sofuoğlu a.g.e., s. 15-27.
33 Geniş bilgi için ayrıca bkz. Kemal H. Karpat;
Ottoman Population, 1830-1914 London.
34 Köylü Gazetesi 21 Teşrin-i Sani 1334 ve Hadisat 17
Mayıs 1335 den naklen Sıtkı Aydınel a.g.e., s. 56.
35 Salahi R. Sonyel a.g.e., C. 1 s. 38.
36 Dimitri Kitsikis a.g.e., s. 33.
37 Nüfus durumları ile ilgili geniş bilgi için
ayrıca bkz. M. Şefik Aker a.g.e., C. 1 s. 8; Sıtkı Aydmel a.g.e., s. 50-60;
Salahi R.Sonyel a.g.e., C. 1 s. 30-41; Nail Morali; Mütareke’de İzmir Olayları,
İstanbul 1976 s. 118-123; Tevfik Çavdar; Milli Mücadele Başlarken Sayılarla
Vaziyet ve Manzarai Umumiye, İstanbul 1971 s. 15-17.
38 B.A. B.E.O (Başbakanlık Arşivi Babı Ali Evrak Odası)
Umumi No: 345376.
39 Tevfik Bıyıkhoğlu a.g.e., C. 1. s. 145-152.
40 Tevfik Bıyıkhoğlu a.g.e., C. 1 s. 200.
41 B.A.B.E.O. Umumi No: 345376 bkz. ek: 1.
42 B.A.B.E.O. Umumi No: Aynı belge.
43 RA.RE.O. Umumi No: 345376 bkz. Ek: 2.
44 B.A.B.E.O. aynı numaradaki belge: bkz. Ek: 3.
46 H.TV.D. (Harb Tarihi Vesikaları Dergisi) Sayı 42
Vesika 995.
47 BA.B.E.O. Umumi No: 345376 bkz. Ek: 4 ve 5.
48 B.A.B.E.O. Umumi No: 345376 bkz. Ek: 6.
49 RA.RE.O. Umumi No: 345376 bkz. Ek: 7.
Bir başka 17/3/35 tarihli raporda “Yunan
vapurlarıyla kısm-ı azami yerli Rumlardan olmak üzere Yunan Ordusunda hizmetle
terhis edilmiş olan Yunanlılar’ın suver-i muhtelife ve muhtelif kıyafetlerle
İzmir’e geldikleri ve bunların Yunanistan’da Asyay-i Suğra’daki Yunan amaline
hizmet etmek ve Türklere karşı icray-ı husumet eylemek üzere tahlif edilmiş
oldukları” şeklinde durum beyan edilmektedir. H.T.VM sayı 43 vesika 1022.
Yine 19 Mart 335 tarihli bir başka raporda
“Yunanistan’ın muhtelif mıntıkalarına ve Midilli Adası’na firar eden
Ayvalıktılar peyderpey döndükleri ve aralarında sabıkalılarla fesad çıkarmak
için gelenlerin bulunduğu 17 Mart 335 günü Yunanistan’dan gelen bir vapurla 150
kadar muhacir getirildiği ve bunları İngiliz Mümessili Atkinson’un koruduğu”
belirtilmektedir. RA.RE.O. Umumi No: 345376 ek: 7.
50 B.A.RE.O. Umumi No: 345376 bkz. ek: 8.
51 B.A.B.E.O. Umumi No: 347328; Tayyıb Gökbilgin;
a.g£., C. 1 s. 59-60. 52 Celâl Bayar; a.g.e., C. 4, s. 1638-1639.
53 B.A.B.E.O. Umumi No: 345376 bkz. Ek: 9.
54 Tayyib Gökbilgin, a.g.e;., C. 1 s. 60-62. 11
55BA.B.E.O. Umumi No: 343317.
56 Tayyib Gökbilgin; “Meclis-i Vükela Mazbatalarına
Göre 1919 Senesinde Ecnebi İşgalleri ve Talepleri. Karşısında İstanbul
Hükümetleri” 5. Türk Tarih Kongresi s. 714-715.
57 B.A.KE.O. Umumi No: 343317; İzmir bölgesine Rum
nüfusu şevki HTV.I1 sayı 21 Vesika 540. Polis Müdüriyet-i Umumi raporunda
“Yunan Hükümeti Patrikhane ve İzmir, Kuşadası, Eşme, ve Manisa Metropolitleri
ile İzmir Yunan Valisi İstirikyadis vasıtasıyla Batı Anadolu’da Rum nüfusu
ekseriyeti temin etmek gayesiyle Balkan Muharebesini müteakip mübadele edilmiş
Rumlar ile askerlikten firar etmiş Rumları ve fazla olarak işin müstaceliline
binaen bir müddet-i kalite zarfında muhtar bir ekseriyet temin etmek üzere eski
Yunanistan’dan arazi ve çiftlik verileceği vaadiyle ve ayrıca Harb-i Umumi
dolayısıyla Osmanlı ordusunda vazife-i askeriyesini ifa etmemek üzere firar
etmiş Rumları Anadolu’ya naklettirip arazi-i meşgu-leden namus ve canlarını
kurtarmak üzere varını yoğunu terk ederek firar etmiş Müslüman ahalinin hane ve
çiftliklerinde yerleştirilmekte” olduğu bildirilmektedir ki bu durumu Dahiliye
tedbir alınmak üzere 26. Teşrin-i sani 335 de sadarete yazılmıştır; B.A.B.E.O.
Umumi No: 345376.
58 Tayyib Gökbilgin; a.g.m., aynı yer.
59 Tayyib Gökbilgin; a.g.m., aynı yer.
60 H.T.V.D. sayı 1 Vesika 23.
61 B.A.B.E.O Umumi No: 345376 da Harbiye Nazırı
Cemal Paşa’nın mütalaan, bkz. Ek: 10.
62 Hüsamettin Ertürk; Milli Mücadelede Teşkilat-ı
Mahsusa Faaliyetleri, Askeri Tarih Stratejik Etüt Dairesi Başkanlığı İdaresi
(A.T.A.S.E.) A/I/218 D. 449/A ve Kitaplığı (transkripsiyon Metin) s. 129-130 ve
169; H.TV.H sayı II Vesika 256.
63 Yunanlılar İstanbul’daki Rumlardan İzci
Teşkilatı adı altında bir kadro vücuda getirerek İstanbul civarındaki
kuvvetlerini bununla takviye etme çalışmaları yapmaktaydılar ki 11 Ekim 1919 da
Meclis-i Vükela bu meseleyi görüşmüş ve Yunan kıtalarının İstanbul ve Edirne
Vilayetlerinden ihracı meselelerini araştırmıştır. Tayyib Gökbilgin; a.g.m. s.
719.
64 Hüsamettin Ertürk; a.g.e., s. 70.
Etnik-i Eterya Cemiyeti 1814 de Odesa’da
kurulmuştur. Cemiyetin kurucuları Batnoz Adalı Manuel Eksanto Nardeli Nikola
İskafa, Yanyalı Atnas Çakalof namında üç kişi idi Bizans’ı yeniden ihya etmek
olan bu cemiyetin 1821-1919 arasında 98 sene müddetle İstanbul Patrikhanesi
merkezi olmuştur. Yine 1919 da İstanbul’da bu cemiyetin yanı sıra Patrikhanenin
delaleti ile Mavri Mira teşekkül ettirildi. Salahattin Salışık; a.g.e., s. 143
v.d.
65 Türk İstiklal Harbi (T.İ.H.) C. 1 Genel Kurmay
Yayını Ankara 1962 s. 133-134. Sadarete sunulan bir istihbarat raporunda da
“Venizelos’un Yunanistan’ın yedi, sekiz sene zarfında sekiz on misli kadar
büyüterek yedi milyonluk bir Yunan Devleti meydana getirdiği, Venizelos’un
şimdiki hedefi ise kendisince (Yunanlılığın büyük istikbali Osmanlı
Hükümeti’nin mahv ve inkırazına vabestedir) nazariyesiyle hareket ederek
vaktiyle Girit de uygulanan şiddet, tahrib ve imha politikalarının aynının
İzmir ve Batı Anadolu’da uygulama safhasına konulduğu” beyan edilerek ilgililer
uyarılmaktadır. B.A.B.E.O. Umumi No: 345376.
66 Ferhat Başdoğan; “Fener Patrikhanesi Tarihi
Gelişimi Ve Siyasi Faaliyetleri”Güncel Konular A.T.A.S.E. Yaymı Ağustos 1987
sayı 8 s. 188.
67 Gotthard Jaeschke; a.g.e., s. 56.
69 H.T.V.D. sayı II vesika 276-277.
70 Gotthard Jaeschke; a.g.e., s. 57.
71 B.A.B.E& Umumi No: 343454; Nutuk C. 1 s. 4;
Şevket Süreyya Aydemir; Tek Adam Mustafa Kemal (1881-1938), C. 1 İstanbul 1963
s. 379; Bilal Şimşir; İngiliz Belgelerinde Atatürk, C. 1 Ankara 1973 s. 51.
72 Salahi R. Sonyel; a.g.e., C. 1 s. 38-39.
73 Bu sırada Rumlar Birinci Dünya Harbinde
Trabzon’a kadar ilerleyen ve Bolşevik İhtilaliyle geri çekilen Rus Ordularının
silahlarını ele geçirmişlerdi. Ayrıca Yunanistan’dan 2500 kadar gönüllü ile
silahlar gönderilmiş ve bunlarla çetelerini donatmışlardı. Ferhat Başdo-ğan;
a.g.m., s. 181.
Rumların bu sırada Amasya dahilinde 21, Tokat
dahilinde Canik Livası hududunda ve Amasya’nın Ladik kazası doğusunda, Erba
kazasında ve kısmen Niksar’da avanesi kuvvetli beş Rum çetesi mevcuttu. H.T.V.Ü
Sayı 4 Vesika 64.
74 Ferhat Başdoğan; a.g.m., s. 181; Bilahare
bölgedeki İngiliz birliklerinin takviye edildiği: H.T.V.D. sayı 40 Vesika
954-955.
75 H.T.V.H Sayı 12 Vesika 318-319-321,
76 B.A.B.E.O Umumi No: 343454; Bilâl Şimşir;
a.g.e., C. 1 s. 68 bkz. Ek: 11.
77 B.A.B.E.O Umumi No: 343454; Tayyib Gökbilgin;
a.g.e, C. 1 s. 154-155. Ayrıca bkz. Ek 12. Polis tarafından; Patrikhanece
muhacir olduklarına dair ellerine resmi vesika verilenlerin gerçekte muhacirler
olmayıp bunların aslında eşkıya ve asayişi ihlalle görevlendirilen kişiler olduğu
kuvvetli bir şekilde tespit edilmişti. B.A.B.E.O. Umumi No: 343454 bkz. Ek. 12.
Polis Müdürü Halil’in 8 Haziran 335 de Mustafa
Kemal’e gönderdiği raporda “Samsun’da Andavallıoğlu biraderlerine keşide edilen
telgraftaki Santralikoz imzası Yunanistan’dan idare olunan Kordos Komitesi’nin
Parolasıdır. Bu komite 350 erkek ve 70 kadından mürekkep bir fedai heyetini
bugünler de asayişi ihlal için Samsun’a göndereceği ona göre tedbir (tak-yidat)
icrası” istenmekteydi.
78 Tayyib Gökbilgin; a.g.e., C. 1 aynı yer.
79 Tayyib Gökbilgin; a.g.e., C. 1 aynı yer.
80H.T.V.D. sayı 5 vesika 103.
81 H.T.V.D. sayı 4 vesika 64; sayı (5 vesika 1055).
82 H.T.V.D. sayı 5 vesika 109.
83 H.T.V.D. sayı 8 vesika 177.
84 Tayyib Gökbilgin; a.g.m., s. 717-718; a.g.e., C.
1 s. 154.
85 Tevfik Bıyıklıoğlu; a.g£., C. 1 s. 201. Nitekim
Hayrabolu Jandarma Komutanlığı’nın gizli raporuna göre; Yunan Ordusunda
muvazzaf ve Hayrabolu havalisi yerli Rumlardan müteşekkil çetelerin, silahlı
köylere geldikleri ve dönüşlerinde silahsız gittikleri, böylece Rumların
havalide çete teşkilatını vücuda getirdikleri anlaşılmaktadır. H.T.V.D. sayı 10
vesika 224.
86 H.T.V.D., sayı 6 vesika 115.
87 B.A.B.E.O. Umumi No: 343454; Tayyib Gökbilgin;
a.g.e., C. 1 s. 154-155; Ayrıca bkz. Ek: 13. Yunanlılar bu sırada Fransızlardın
da muavenetiyle Batı Trakya’da büyük faaliyet içine girmişlerdi, bkz.
B.A.B.E.O. Umumi No: 345376 30 Teşrin-i sani 35 tarihli Edirne Vilayetinden
Dahiliye’ye gönderilen rapor.
88 H.T.V.R sayı II vesika 256.
89 Bu Papaz’ın faaliyetleri için bkz. Gotthard
Jaeschke a.g.e., s. 51-53; 76; 89; 137. Tayyib Gökbilgin; a.g.e., C. 1 s. 60.
90 Tayyib Gökbilgin; a.g.m., s. 714.
Meclis-i Vükela’nın konuyla ilgili 15 Kanun-i evvel
335 tarihli bir kararı da şöyledir, “...evvelce de nezaret-i celilerine tebliğ olunduğu
vecihle Aydın Vilayetinde Rum anasırının teksir ve teksifi maksadıyla vilayet-i
mezkûreye mücavir adalardan ve memalik-i saireden Rum ahalinin o havaliye nakil
ve iskan edilmekte ve eyyam-ı ahirede bu meseleye pek ziyade germi verilmekte
olduğundan bu noktayı da mümessilleyn-i İtilafiye’nin tekrar celb-i nazar-ı
dikkatleriyle men’i ve şimdiye kadar oraya hariçten getirilmiş olanların
mevtin-i asliyelerine iadeleri zımnında Müşarülileyhaya tebligat-ı münasebe ifa
ve bu hususlar hakkında icra edilecek teşebbüsat-ı netayicinirı mesareten
inbası” B.A.BE.O. Umumi No: 345376 bkz. Ek: 14/1 ve 2.
91 B.A.B.E.O. Umumi No: 343454; 25 Haziran 335
tarihli; bkz. Ek: 15/1-2 ve 3.
92 Geniş bilgi için bkz. Adnan Sofuoğlu a.g.e.,
Sıtkı Aydınel; a.g.e.
93 Patrikhane’nin kısa tarihçesi için bkz. Yavuz
Ercan; “TÜRK-YUNAN ilişkilerinde Rum Patrikhanesinin Rolü” 3. Askeri Tarih
Semineri s. 195-209.
----------------------
* Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve
İnkılâp Tarihi Enstitüsü Öğretim Üyesi -
- ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 28, Cilt:
X, Mart 1994
www.atam.gov.tr
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder