TARİHİ VE KÜLTÜREL DEĞERLER
Samsun da bir çok uygarlığın izine rastlanmıştır. Dündar tepe höyüğü,top tepe Tümülüsleri, antik Amisos kenti bu izleri günümüze kadar taşımış alanlardan sadece bir kaçıdır.
Bu gün kılıç dede mahallesi sınırları içerisinde yer alan Dündar Tepe (Öksürük Tepe ) höyüğünde kalkolitik çağ, Tunç çağı ve Hitit kültürüne ait belgeler ortaya çıkarılmıştır.
Antik Amisos kenti ise bu günkü cedit mahallesinin bulunduğu bölgededir. Burada yapılan kazılarda antik, klasik, Helenistik, roma ve Bizans dönemlerine ait eserler ele geçmiştir.
Samsun ve çevresinde paleolitik dönemlerden beri yerleşimin olduğu bilinmektedir. Samsun da Paleolitik Çağ, Mezolitik Çağ, Kalkolitik Çağ, Tunç Çağı, Helenistik Çağ, Pontus, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı dönemlerine ait izler görmek mümkündür.
Ünlü Türk bilgini katip Çelebi (17 yy.) "Cihannüma" adlı eserlerinde samsun anlatırken; eski yapı olarak bir kalesi ve kalenin içinde camiler, hamamları ve bir çarşısı olduğundan söz eder.
1645 yılında samsunu ziyaret eden ünlü gezginimiz evliya çelebi ise “Seyahatname” sinde şehri anlatırken; kalesinin deniz kıyısında sağlam bir taş yapı olduğunu, yetmiş kulesi ve ikibin bedeni bulunduğun; evlerinin kiremitli, bağlı bahçeli olduğunu; limanı bulunmadığını ancak açık yer olduğundan demir atılabileceğini belirtmiştir.
1813-1814 yıllarında Anadolucu gezen İngiliz seyyah J.Macdonal Kinieir Samsun ‘u anlatırken; şehrin etrafının surla çevrili olduğundan, beş hamamı ve büyük bir hanı bulunduğundan söz etmiştir.
1839-1839 yılları arasında Türk ordusunda öğretmenlik yapmış ünlü alman Mareşal Moltek Samsun‘u anlatırken; pek hoş olduğunu, eski bir Ceneviz Kalesi, bir çok güzel yapılı Türk konağı, birkaç taş camii ve bir hanı olduğundan, tepelerin zeytinliklerle kaplı, zeytinlikler içerisinde sevimli köşkler, bahçeler ve evler bulunduğundan söz eder. Şehrin çeyrek mil kuzeyinde eski bir mendirek harabesiyle, kazılan temeller gördüğünden ve bunların dev gibi iri yontma taştan yapılmış olduğundan bahseder. Ayrıca bunların arkasındaki tepenin eski sur kalıntılarıyla çevrili olduğundan da söz etmiştir.
1869 yılında geçirdiği büyük bir yangın felaketiyle Samsun hemen hemen tümüyle yok olmuştur. Ancak kent, halkının zengin olması sebebiyle kısa sürede kalkınmıştır. Fransız mimara hazırlatılan imar planı uyarınca inşa edilmeye başlanmıştır. Bu planın en belirgin özelliği denize inen dik ve geniş caddelerin olmasıdır.
Yazar İsmail Habib Sevük 1936 ‘da Samsun ‘u anlatırken iki büyük ırmağın ortasında onu Karadeniz in Mezopotamya sı olarak tanımlamıştır. Sevük şehri bölüm bölüm anlatmakta; bir bölümde kilise, diğer bölümde üç dört minarenin ;diğer bölümde ise büyük gövdeli yapılar ve tütün depolarının; başka bir bölümde ise sahilde kocaman duruşlu hükümet konağı ve mekteplerin dikkatin çektiğin belirtmiştir.
Bu gün geçmişten günümüze kadar gelebilmiş tarihi ve kültürel varlıklarımız kentsel site alanları, Arkeolojik site alanları olarak tescil edilerek koruma altına alınmışlardır.
Samsun ‘daki tarih eserlerin tescili ilk kez 1978 yılında yapılmıştır.
ATATÜRK ANITI
1928-1931 yılları arasında Avusturyalı heykeltıraş H.kriphel tarafından yapılmıştır. Tunç heykel 29 Ekim 1931’de yerine konmuştur. Anıtın kaidesinde Atatürk’ün Samsun a çıkışı ve milli mücadeleyi vurgulayan kabartma figürleri vardır. Askeri giysili Atatürk şaha kalkmış at üstündedir. Samsun ilinin amblemi haline gelen bu anıt dünyada ikincidir ve onur anıt olarak anılır. Cumhuriyet Caddesi'nde şehir parkı içindedir.
İLKADIM ANITI
1981-1982 yılları arasında heykel tıraş Hakkı Atamalı tarafından yapılmıştır. Atatürk’ün doğumunun 100.yılında halk tarafından yaptırılan anıtın öndeki üç figürü Atatürk ve beraberindekilerin Samsun a ilk ayak bastığını simgelerken, kurtuluş savaşının burada başladığını ifada etmektedir.Atatürk bulvarı üzerindedir.
ATATÜRK MÜZESİ
Tamamen taş ve renkli mermerden inşa edilen müze 1968 yılında ziyaret açılmıştır. Müzenin cephesi, havuz, heykel ve kabartma figürlerle süslenmiştir. Rölyef figürler Atatürk'ün Samsuna çıkışını ve ulusla savaş aşamalarını göstermektedir. Müzede Atatürk ile ilgili eşyalar, silahlar, kitaplar ve fotoğraflar sergilenmektedir. Eski fuar alanı içinde, vilayet binasının yanındadır.
ARKEOLOJİ VE ETNOGRAFYA MÜZESİ
Eski fuar alanı içerisinde Atatürk Müzesinin yanındadır. 1981 yılından itibaren faaliyet gösteren müzede, samsun ve çevresinde yapılmış olan arkeolojik kazılardan çıkan eserler sergilenmektedir. Bu eserler kalkolitik eski tunç çağı, Hitit, Helenistik, roma, Bizans, Osmanlı dönemlerine ait eserdir. Ayrıca Samsun yöresine ait etnografik eserlerde mevcuttur. Müzede sergilenen nadir eserler arasında; Amisos mozaiği, Bronz heykel, ameliyatlı kafa tasları, Amisos mezar odası buluntuları (amisos hazinesi) sayılabilir.
Amisos Hazinesi(Amisos Mezar Odası Buluntuları)
1995 yılında amisos antik kenti sınırları içinde; yumuşak kaya kitlesinin oyulmasıyla yapılmış, tavan-taban ve duvarları horasanla sıvanmış 5x5 m. Ebadında 2.30 m, yüksekliğindeki mezar odası içerisine yerleştirilmiş 5 mezar bulunmuştur.
Üçünün kullanıldığı ikisinin boş olduğu bu mezarların aile mezarı olduğu tespit edilmiştir. Kullanılan üç mezardaki iskeletlerin ve som altından ölü hediyelerinin oluşturduğu buluntular, ziynet eşyaları, çanak çömlek, cam ve mermerlerden yapılmış arkeolojik eserleri ilk inceleme ve değerlendirmelerinde mezarlardan birinin pontus krallığının en üst düzeydeki yöneticilerinden (kral, komutan, prens) birine ait olduğu diğer mezarların ise bu kişinin eşine ve kızına ait olabileceği düşünülmektedir. Amisos mezar odasında bulunan eserler M.Ö.4. yy. sonu ile M.Ö.3.yy. başlarına tarihlenmektedir. Altın eserlerden altın taç, küpe, bilezikler vd. işçiliklerinin güzelliğiyle dikkat çekmektedir.
GAZİ MÜZESİ: 19 Mayıs 1919 da Atatürk'ün samsuna geldiği zaman kaldığı mıntıka palas oteli belediye tarafından alınarak müze haline getirilmiştir. Müze Atatürk ün çalışma odası, yatak odası ve konferans salonu olarak kullanıldığı üç odayı kapsamaktadır. Burada Atatürk ün kullandığı eşyalar ve fotoğraflar Sergilenmektedir. Bu gün kültür bakanlığına devredilmiş olan müze kale mahallesi, Gazi caddesinde yer alır.
1. BÜYÜK CAMİİ: Kale mahallesi kazım paşa caddesinde saat hane meydanında yer almaktadır.Batum’lu hacı ali tarafından 1884’ te yaptırılmıştır.Sultan Abdülaziz’in annesi tarafından esaslı onarım geçiren camii çifte minareli ve kesme taştan yaptırılmıştır.Kubbesinin içi bitki ve geometrik motiflerle süslenmiştir.Mermer mihrap ve ahşap mimberi dikkati çekmektedir.
2. PAZAR CAMİİ: Pazar mahallesinde saat hane meydanı yakınında bulunmaktadır.14.yy. İlhanlı yapısı olan eser,1819 da onarılmıştır.
3. YALI CAMİİ: Hançerli mah.Buğday pazarı semtinde iskele caddesi üzerindedir.Sadık Bin Abdullah tarafından 1312 yılında yaptırılmıştır.Merkezi tek kubbeli bir sıra tuğla,bir sıra taş kullanılarak yapılmıştır.Kare planıdır köşeli bir kaideye oturan küçük bir minberi vardır.
4. KURŞUNLU CAMİİ: Pazar mah.,100 yıl bulvarı üzerinde yer almaktadır.Hicri 1340’ta Molla Fahrettin tarafından yaptırılmıştır.Cami kare planlı olup, kesme taştan yapılmıştır.Sekizgen kasnağa oturan kubbeye giriş,trampalarla sağlanmıştır.
5. HACI HATUN CAMİİ: Kale mah.Saat hane meydanı yakınındadır.1694 yılında İbrahim kızı hacı Hatice hatun tarafından hayrat olarak yaptırılmıştır.Kesme taştan yapılmış olan camii kare planlı. Tek kubbelidir.
6. KALE CAMİİ: Kale mh. N.Kemal caddesinde kuyumcular çarşısındadır.1314’ilhanlı valisi Emir Timur taş Paşa adına yaptırılmıştır.
7. HANÇERLİ CAMİİ: Hançerli mh.Necip bey caddesi üzerindedir.Camii depremde tamamen yıkılmış,sonradan yeniden yaptırılmıştır.Üzerine kitaba bulunan minaresi Samsunun en eski ve ilgi çekici minaresidir.
TÜRBELER
1. İSABABA TÜRBESİ: Cedit mah. Yer alan türbe kare planlıdır.15 yy. da yapılan ilk yapı 1895 yılında onarılmıştır.1975-76 daki son onarımda ise camii ve türbeye dönüştürülmüştür.Hakkında kesin bir bilgiye ulaşılamayan isa (ese) Baba binlerce Anadolu evliyasından biridir.
2. ŞEYH SEYYİD KUDBİTTİN TÜRBESİ: Kökçü oğlu mah.Eski mezarlık içerisindedir. Büyük İslam alimi Abdulkadir geylani hazretlerinin torunu, Şeyh Seyyidi Kudbettin’in bulunduğu bu türbe yedi yüz yıllık bir geçmişe sahiptir. Türbe, önemli bir dini ziyaret yeridir.
3. KILIÇDEDE TÜRBESİ: Kılıç dede mahallesi cumhuriyet caddesi üzerinde kılıç dede camii yanındadır. Kılıç dedenin Şeyh Seyyid Kubbittin ve İsa baba ile beraber Samsun’a geldikleri; 1078-1116 tarihleri arasında da Selçuklu savaşlarında bulundukları savaşta şehit düştükleri söylenmektedir. Halk tarafından ziyaret edilen murat yerlerindendir.
İTALYAN KATOLİK KİLİSESİ
Ulu gazi mah.Bağdat cad. ile 100.yıl bulvarının birleştiği bölgede yer almaktadır. 1846 yılına yapılan bina, 1885 yılında kilise olarak kullanılmaya başlanmıştır. İki katlı olup, üçgen alınlıklı ve kar girdir. Beşik çatılıdır içte örtü sistemi olarak tonozların üzeri panolarla süslüdür. İbadete ve ziyarete açıktır.
HANLAR-BEDESTENLER TAŞHAN
Hançerli mah.buğday pazarı iskele cad. Üzerindedir. İki katlı dikdörtgen bir yapıdır. 17 yy. sonlarına doğru inşa edilmiş, Osmanlı sivil mimarisinin bir örneğidir. Dış duvarları tuğla hatıllı moloz taştandır. Ön cephede kemerli girişli dükkanlar, arka cephede demir kapılı bir giriş vardır.
BEDESTEN
Kale mahallesi, Namık kemal caddesi ile ziya gök alp caddesi üzerindedir. Bedestenin girişi iki ayrı kemerli kapıdan olmaktadır. Ziya gök alp caddesine bakan kapı bir tonozla örtülü olup, yuvarlak basık kemerlidir. İki yanında duvarlara gömülü iki yarım,dikdörtgen sütun yer almaktadır. Diğer kapı ise yuvarlak kemerlidir. Kemer içte kesme taş olup, dış yüzde tuğla üstüne taş kaplamadır. Geç Osmanlı dönemine ait bir yapıdır. Halen alış veriş merkezi olarak kullanılmaktadır.
HAMAMLAR
ŞİFA HAMAMI: Pazar mahallesi ,necip bey caddesi üzerindedir. Geç Osmanlı dönemi yapısıdır. Soyunma yeri ahşap olup üzerinde büyük ışıklık vardır. Sıcaklık kısmına yuvarlak kemerli bir kapı ile geçilmekte olup büyük bir kubbesi bulunmaktadır. Halen hamam olarak kullanılmaktadır
ÇEŞMELER
STAD ÇEŞMESİ: Liman mevkiinde eski stadyumun önündedir. Hicri 1309 tarihinde kesme taştan yapılmıştır. Kare planlı, her yüzde,köşelerde ve ortada sütünceler bulunmaktadır. Yüzlerde basık kemer motifleri vardır. Kemerlerin üzeri firiz halıdan triglif sırası ile çevrilmiştir. Frizin üstünde kitabe,ön yüzünde ise dikdörtgen mermer üzerine tuğra bulunmaktadır.
DİĞER SİVİL MİMARİ ESERLER
GARANTİ (OSMANLI ) BANKASI: Kale mahallesi Kazım paşa caddesi üzerindedir. 1891 yılında kesme taştan yapılan bina bodrum, esas kat ve çatı katından oluşmaktadır.
ATATÜRK ORTAOKULU (Atatürk Anadolu Lisesi): Bodrum üzerine iki katlı, köşe kolonları kesme taştan, karma çatılı ve geniş saçaklı kargır bir binadır. 1912 yılında inşa edilmiştir. İstasyon mahallesi lise caddesi üzerindedir.
EMNİYET SANDIĞI(ZİRAAT BANKASI): Kale mahallesi Kazım paşa caddesi üzerinde bulunan tek katlı binanın bodrum pencereleri basık kemerlidir. Giriş anıtsal görünümlü olup, iki yanında yarım sütunlar kapı üzerinde ortada kare form oluştururlar. 1868 yılında inşa edilmiştir.
ESKİ ASKERİ HASTANE: Bina dört katlı olup, ön cephesi ve sanat sokağına bakan cephesi kesme taştandır. 19 yy. ın son çeyreğinde yapılmıştır. Kale mahallesi Gazi caddesi üzerindedir. Bina bugün il kadım kültür, sanat ve eğitim merkezi ve kültür müdürlüğü olarak hizmet vermektedir.
MERKEZ BANKASI: Kale mahallesi kazım paşa caddesi üzerinde 1938 yılında yapılan bu bina cumhuriyet döneminin önemli yapı örneğidir.
ESKİ HÜKÜMET KONAĞI: Bodrum üzerine iki katlı olarak inşaa edilmiş yapı 19 mahallesi cumhuriyet caddesi üzerindedir. 1884 yılında canik mutasairifi Osman paşa döneminde yaptırılmıştır.
TEKEL SİGARA FABRİKASI: 1887, yılında Fransızlar tarafından yapılmış olup bina kargır olarak inşaa edilmiştir. Kale mahallesi Gazi Caddesi üzerindedir.
ESKİ SARAY OTELİ: Kale mahallesi Kazımpaşa Caddesi ile bedesten sokağın kesiştiği köşede yer alan üç katlı kargır bir yapıdır.
TEKEL BAŞ MÜDÜRLÜĞÜ: İki katlı kargır olarak inşaa edilmiş yapının ön yüzünde ortada çift kanatlı, basık kemerli, dikdörtgen ve taş çerçeveli bir girişe sahiptir. Kale Mahallesi 19 mayıs bulvarı üzerinde Cumhuriyet Meydanındadır. 19 yy. sonlarında yapılmıştır.
TÜTÜN DEPOLARI (B-G-E): Sigara fabrikası ile aynı yıllarda (1887) yapılmış olan binaların çatıları Marsilya kiremidi ile örtü olup kargırdır.
ESKİ POLİSEVİ: Kale Mahallesi Orhaniye geçidindedir. Kargır olarak inşa edilmiş olan üç katlı binanın dar çatısı altında kabartma motifleri bulunmaktadır. 19 yy. sonlarında yapılmış olan bina bugün bölge idare mahkemesi olarak hizmet vermektedir.
RUH VE SİNİR HASTALIKLARI HASTANESİ: Cumhuriyet öncesi (1900) yapılan bina, iki katlı olup kargır olarak inşa edilmiştir. Geniş ahşap saçaklı ve Marsilya kiremidi ile örtülü, kırma çatılı yapının köşelerinde kesme taştan kolonlar vardır. Hastane Mahallesi Unkapanı caddesindedir.
ESKİ VAKIFLAR BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ(Vakıf iş hanı:Eski Süleyman Paşa Medresesi): Pazar Mahallesi Necip bey Caddesi üzerindedir. Planı at nalı biçiminde olan bina yığma tuğladan yapılmış iki katlıdır. Haznedar zade Süleyman Paşa Vakfiyesidir. Binanın vakıf tarihi 1813’tür. Bugün iş merkezi olarak kullanılmaktadır.
BELEDİYE SARAYI: Üç katlı olan yapı tamamen taştan olup, binanın sağ yanı ve arka cepheleri ön cepheye benzer şekilde düzenlenmiştir. Pazar Mahallesi Necipbey caddesi üzerindedir. 1913-1915 yılları arasında yaptırılmıştır. Dış yüzü Ünye taşı ile kaplanmış olan bu yapı, taş yontma ve süsleme sanatının Samsundaki en güzel örneklerinden biridir.
CUMHURİYET İLKOKULU(Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi): Rumlar tarafından hastane olarak kullanılmış olan yapı kargir olarak inşa edilmiş olup iki katlıdır. İkinci kattaki çıkmayı dört sütun taşımakta olup, yeni simetriktir. Kale Mahallesi İstiklal Caddesi üzerindedir.
ASKERLİK ŞUBESİ: İki katlı bağdadi bir bina olup, birinci katı bodrum, ikinci katın çıkması sütunludur. Kadıköy Mahallesi Kadı Caddesi üzerindedir.
YENİ KARAKOL: Taş örgü üzerine sıvalı tek katlı yapının girişi ve köşe kolonları sıvasız ve kesme taştandır. Hürriyet Mahallesi Osmaniye Caddesi üzerindedir.
ESKİ ÖĞRETMENEVİ: Bodrum üzerine iki katlı bağdadi üzeri sıvalı bir yapıdır. Kale Mahallesi istiklal Caddesi üzerindeki bina turizm bakanlığına devralınmış olup, restore edilerek il turizmi müdürlüğünce hizmet binası olarak kullanılacaktır
DEVLET DEMİR YOLLARI LOJMANLARI: Zafer Mahallesi Cumhuriyet Caddesi üzerindedir. Binalar taş bodrum üzerine ahşaptan iki katlı yapılmıştır. Üstü örtü kırma çatılı ve kiremitle kaplıdır. 20 yy. başlarında inşa edilmişlerdir.
BELEDİYE KONSERVATUAR BİNASI: Karadeniz Mahallesi lise Caddesi ile gazi Caddesinin kesiştiği yerdedir. 19 yy. sonları yapısıdır. Tamamen kesme taştan inşa edilmiştir. Kırma çatı ile örtülüdür
MAKBULE TARHAN EVİ: Hürriyet Mahallesi istiklal Caddesi (no:100) üzerindedir. Bodrum üzerine iki katlı olarak inşa edilmiş yapının köşe kolonları ile ana cephe balkonunun etrafı kesme taştandır. İkinci kat balkonunu iki taş destek taşımaktadır. 19 yy. sonlarında yapılmıştır.
A.SAİM-F.NAHİDE SOYER EVİ: 19 Mayıs Mahallesi ince sokaktadır. (no:14) zemin üzerine iki katlı kar gir bir yapıdır. Yer yer kesme taş kullanılmıştır. Yapının çatısında sekizgen planlı, konik çatılı bir kule bulunmaktadır. İki katında ayrı girişi vardır. 19.yy. sonu yapılmıştır.
HAYDAR AKYEL EVİ
Kale Mahallesi ülkü Sokak (no:8) dedir. Geniş bir bahçe içinde zemin üzerine iki katlı, geniş saçaklı kırma çatılı, kargir bir yapıdır. Yapının çıkmalı bölümü yapıya ayrı bir özellik kazandırmaktadır. 20.yy. başlarına ait bir yapıdır.
F.NEBAHAT ESEN EVİ: Ulu gazi Mahallesi Barbaros Sokak (no.5) dedir. İki katlı kar gir bir yapıdır. Geniş saçaklı bir çatı ile örtülüdür. 20.yy. başlarına ait bir yapıdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder