TARİHİ
Çarşamba’nın ne zaman kurulmuş olduğuna dair kesin bilgiler yoktur. Ancak Yeşilırmak Ovası merkezinde kurulu olan ilçenin M.Ö.4000’lerden bu güne bir yerleşme merkezi olduğuna dair görüşler vardır.
Çarşamba M.Ö. 4000’lerden itibaren Hitit, Firig ve Pers egemenlikleri altında yaşamıştır. M.S. 63’te Roma imparatorluğuna bağlanmış daha sonra da Bizans topraklarına katılmıştır. Bu durum 1200 yıllarına kadar sürmüştür.
Beylikler döneminde Canik Beylerinden Tacettinoğullarının idaresindeydi. 1428’de Osmanlı topraklarına katılan Çarşamba; Yörgüç paşa, Hacı Ali paşa ve Hazinedar oğulları tarafından idare edilmiştir.
Çarşamba ilçesi Yeşilırmak‘ın doğu yakasında Çay mahallesi, batı yakasında sarıcalı mahallesi olmak üzere bu alanın çevresinde gelişmeye başlamıştır. Çarşambanın bütün ovada merkez rolünü üstlenmesinde, ilki 1370 yılında kurulmuş olan panayırın etkisi büyüktür. Bu panayır Çarşamba günleri Kurulduğundan ilçenin adı da buradan gelmiştir. Osmanlı İmparatorluğu zamanında da idari teşkilatta önemli bir ilçe olarak yerini almış olan Çarşamba’da Cumhuriyetten sonra 1925'te belediye teşkilatı kurulmuştur.
COĞRAFİ KONUMU
İlçe Samsun-Ordu karayolu üzerinde ve Yeşilırmak’ın iki yakasında Çarşamba ovası üzerinde kurulmuştur. Doğusunda Terme batısında Tekkeköy, kuzeyinde Karadeniz kıyıları, güneyde ise Ayvacık ve Salıpazarı ilçeleri ile sınırlanmıştır.
Bafra gibi Çarşamba da Yeşilırmak'ın biriktirdiği birikinti ovasıdır. Yeşil ırmak ovayı ikiye bölmektedir. Canik dağlarının uzantısı olan dağlar ilçenin güneyinde kalmaktadır. Ormanlarla kaplı olan alanlardan denize kadar uzanan sadece Çaltı Burnundaki ormanlık alandır. Türkiye'nin büyük akarsularından olan 416 km. uzunluğundaki Yeşilırmak ilçenin en büyük akarsuyudur. Sivas’taki köse dağlarından (2801 m) doğar. Canik dağlarını aşarak Çarşamba ovasına ulaşır. Civa Burnundan Karadeniz’e dökülür.
Yeşilırmak'ın denize yakın kısımlarından delkta gölleri oluşmuştur. Sahilde yer alan bu göller; Dumanlı göl, Akarcık gölü, Akmaz gölü, Koca göldür. Diğer göller ise ırmak yatağının değişmesi sonucu oluşmuş göllerdir. Bunlar; Sazlık Gölü, Çilme Gölü, Körırmak gölüdür. Göllerin çevresi sazlık ve bataklıkla çevrilidir.
İKLİMİ
İlçede Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir. Her mevsim yağışlıdır, yazları az sıcak kışları ise ılık geçer. Az kar yağar, en çok yağmur yağdığı dönem Ekim ayından Aralık ayı sonuna kadar olan dönemdir. En sıcak aylar Temmuz, Ağustos; en soğuk aylar ise Ocak, Şubattır.
SOSYO- EKONOMİK YAPISI
Çarşamba ilçemiz Yeşilırmak'ın oluşturduğu verimli delta ovası üzerinde kurulmuştur. Halkının büyük bir kesimi tarımla uğraşmaktadır.
Yeşilırmak’ın suladığı ova tarıma son derece elverişli topraklarla kaplıdır. İlçede tarım Türkiye’ye üretim yapacak kadar gelişmiştir. Yetiştirilen ürünler;buğday, arpa, çeltik, fasulye, soya fasulyesi, nohut, şeker pancarı, ayçiçeği, şeftali, fındık ve elma başta olmak üzere çok çeşitlidir.
Samsun mısır üretiminde Türkiye’deki % 39’unu sağlarken mısırın çoğunu Çarşamba ilçesinden elde eder.
İlçede 450 dekarlık alana tütün dikilmekte ve yılda ortalama 42.346 kg. tütün yetiştirilmektedir. Ayrıca; şeker fabrikasının üretime başlamasıyla şeker pancarı da yetiştirilmeye başlanmıştır.
Şeker fabrikasının açılması özellikle köylerde büyük ve küçük baş hayvancılığın gelişmesine yol açmıştır.
Ekime ve dikime elverişli alanların geniş olması; çiftçilerin verimli alanlarda sebzecilik yapmalarına olanak sağlamıştır. İlçede özellikle; domates, biber, patlıcan, salatalık, taze fasulye vb. sebzeler yetiştirilerek, toptancı sebze halinde ihtiyaç duyulan illere sevk edilmek üzere pazarlanmaktadır.
Kavakçılık ve kavak fidanı yetiştiriciliği de ilçede son zamanlarda gelişen bir ekonomik faaliyettir.
Çarşamba’da sanayi alanında da gelişmeler kaydedilmektedir. Özellikle yörede üretilen fındığı işleyerek; Almanya, A.B.D., Suudi Arabistan, Hollanda, Belçika, İsviçre, Birleşik Arap Emirlikleri, İtalya gibi ülkelere ihraç eden özel sektöre ait üç fındık kırma fabrikası vardır. Yine deniz ürünleri işleyerek Fransa'ya ihraç eden özel sektöre ait iki küçük fabrika mevcuttur. Orman ürünlerinin değerlendirildiği küçük işletmeler de vardır. İlçede faaliyette bulunan küçük sanayi sitesinde ise ulaştırma ve tarım araçlarının bakım, onarım ve yedek parça gibi ihtiyaçları karşılamaktadır.
ULAŞIM
Çarşamba Samsun-Ordu Devlet karayolu üzerinde olup, Samsuna uzaklığı 37 km.dir. Hiç ulaşım sorunu olmayan Çarşamba ilçesine Samsun İl merkezinden demiryolu bağlantısı da 1926 yılından beri devam etmektedir.
Tarihi ve Kültürel Değerleri
İlçede ilk tunç çağı yerleşmeleri olan: Tepecik, Kilise tepe, Tünbütepe Höyükleri vardır.
Çarşamba ilçe merkezi doğuyaka mezarlığı içinde yer alan Göğceli Camii Anadolu ahşap mimarisinin en güzel örneklerinden birini oluşturmaktadır. 1206 yıllarında yapıldığı tahmin edilen camiye 1335 yılında revak kısımı ilave edilmiştir. Cami tamamen ahşap olup, tek katlıdır. Dış kısmı çok kalın ve yaklaşık 25 m. Uzunluğundaki kalasların birbirine geçirilmesi ile yapılmıştır. Caminin etrafındaki mezarlık garipler mezarlığı olarak bilinmektedir. Cami tescil edilmiş tarihi eserler kapsamındadır.
Çarşamba’da Osmanlılar döneminden kalma camiler de vardır. Bunlar; Rıdvan Bey cami (1781), Abdullah Paşa cami (1847), Değirmen başı cami (1916), Yeni Keten cami (19 yy. sonları), Kanarya cami’dir. Ayrıca yaylacılar Köyünde de 1619 tarihinde yapıldığı tahmin edilen yine ahşaptan Şeyh Habil Cami yer alır.
Çarşamba ilçe merkezinde 1826 yılında yapılmış bir de bedesten bulunur. Orijinal mimari özellikler taşıyan bedesten günümüzde de önemli ticaret merkezlerin içinde barındırarak halen kullanılmaktadır.
İlçede kaynağı pek açıklık kazanamayan fakat insanların günden güne kutsallaştırdığı çok sayıda Tekke ve ziyaret yerleri vardır. Bunlar; Şeyh habil köyünde Şeyh habil Tekkesi, Sığırtmaç köyünde Tepe Tekkesi, Salıpazarı istikametinde Yelevi Tekkesi,Beynice ve karaağaç köylerinde Yeşil tekkeler, Ahu baba köyünde Sama yıl Tekkesi, Sefalı köyünde Sarılık tekkesi dir. Ayrıca Çarşamba’nın Güneybatı istikametinde meşhur bir su değirmeni ve bu değirmenin su olukları üzerinde tescil edilmiş tarihi bir çınar ağacı vardır.Bu çınarın altında Arap Dede’nin mezarı bulunduğuna inanılmaktadır.
1931 yılında yapılmış, Çarşamba köprüsü de, Cumhuriyet döneminin ilçeye en önemli armağanı olarak hala hizmet vermektedir.
Gezi ve mesire Yerleri
Çarşamba ilçesi geniş ovalık alanları, Yeşilırmak ve çevresindeki doğal güzellikleriyle gezip görülmeye değer yörelerimizdendir.
İlçe Terme ilçesi sınırlarından başlayıp, Tekkeköy ilçesi sınırlarına kadar uzanan sahilde; Civa burnu istikametinde ilçe merkezine 10-20 km. uzaklıktaki, ince kumlu plajları ve doğal gölleriyle dikkat çeker.
Çevreleri sazlık olan Çarşamba gölleri su ürünleri açısından zenginlikleri ile meşhurdur.
Belirli Günler
Çarşamba’ya adını veren,ilki 1370 yılında kurulmuş , “Çarşamba Çanağı”, “Çarşamba Pazarı” gibi deyimleri doğmasına neden olmuş ünlü panayırı artık kurulmasa da; ilçede bu tür etkinlikler gerçekleşmektedir.
Her yıl ol masada; sahil köylerindeki çiftçilerin üretmiş oldukları şeftalileri tanıtmak amacıyla, ilce merkezinde Ağustos ayında Şeftali Festivali düzenlenmektedir.
Her yıl belirli aralıklarla “Yılkı at Yarışları" yapılmaktaysa da bu yarışmalar süreklilik arz etmemektedir. Yılkı atları çevre köylerde ve ovada başı boş olarak yetiştirilen çeşitli ırklardan atlardır.
Bazı yıllar özellikle yaz aylarında adalar semtindeki geniş alanda yağlı pehlivan güreşleri de düzenlenir.
Bu tür organize edilmemiş, süreklilik göstermeyen etkinliklerden başka;ilçede geleneksel hale gelmiş önemli bir şenlik vardır. Bu şenlik, Çarşamba belediye Başkanlığı tarafından Temmuz veya Ağustos ayında tarihleri arasında düzenlenen “Yeşilırmak Kültür ve Sanat Spor, Tarım Festivali”dir. Festivalin amacı; ilçe halkının kültürel ve sanatsal açıdan gelişimin sağlamak ve Çarşamba adını tüm Türkiye’ye duyurmaktır. Festival çerçevesinde; konserler, sergiler, halk oyunları, güreş, rahvan at yarışları, sünnet töreni, şeftali, karpuz, buzağı yarışmaları vb. gibi etkinlikler yapılmaktadır.
Folklorik Değerler
Lozan Barışı’ndan sonra Samsun’a ve dolayısıyla Çarşambaya Selanik. İskeçe, Kavala, Kafkasya, Doğu Karadeniz, Gürcistan ve diğer ülkelerden gelenler yerleşmiştir. Bu göçlerle gelen değişik kültürler Çarşamba’da zengin bir folklor birikimini oluşturmuştur.
Yöre oyunları çok çeşitlidir. Kemençe eşliğinde oynana horonlar davul zurna ile rumeli oyunları ve halaylar, bağlama ile oynanan kol havaları, akordeon ile oynanan Kafkas oyunları bu çeşitliliğin örnekleridir.
Yerli halk Çiftetelli ve karşılamalar oynarken, diğerleri Kasap,Telgrafın telleri, Sarıkız, Sarhoş Barı, Sağır perde oduncular; kaba ceviz, Çarşamba Çiftetellisi ve Çarşamba sallaması gibi oyunlar oynanmaktadır. Çeşitlilik halk müziği çalgılarına da yansımıştır. Bunlar; Tezeneli sazlar, Divan Sazları, Bağlama, Cura, Çöğür, Kemençe, Zurna, Kaval, Tulum zurna, Davul, Tef, Kaşık, zil, tömbelek, akardion dur.
Çarşambada saz yapımı da yaygındır.
Yörede garip, Yaylalı semah ve kerem havaları çoğunluktadır.
Çarşamba türküleriyle de ünlüdür. “Çarşamba Dedikleri”, “Çarşambayı Sel aldı” bunlardan en ünlüleridir.
Folklorik çeşitlilik giysilere de yansımıştır. Erkekler “içlik” denilen gömlek, Abapotur veya “İngiliz Külotu Pantolonu”, “Aba Ceket” kullanılır. Ayaklara örme yün desenli veya düz çorap, sivri çarık sonraları ise lastik veya yandan bağcıklı sivri burunlu yüksek topuklu kundura veya Aceska Kullanılır. Bele yün kuşak sarılır. Kırsal kesimlerde kalabalık denilen yün başlıklar, Kalpaklar veya 8-12 köşeli kasket, sırta Yelek kullanılır. Kadınlarda ise şile bezinden iç gömlek, kadifeden sim işlemeli üç etek giyilir, Üç etek üzerine Peştamal (bez önlük) veya Şal,bele yünden örme kolon veya Gümüş Kemer takılır. Başa puy işlemeli Yaşmak bağlanır. Ayaklara düz veya işlemeli çorap giyilir. Takı beşibirlik kullanılır.
Yemekler
Keşkek, Mısır Pastası, Mısır Çorbası, Karalahana Çorbası ve Sarması Kaz tiridi gibi mahalli yemekler yapılmaktadır.
KONAKLAMA VE YEME – İÇME
Çarşamba kavak dibi mevkiinde bulunan Arslan Oteli, 42 Kişilik yatak kapasitesiyle nitelikli bir konaklama tesisidir. İlçedeki şeker Fabrikasının misafirhanesi de işçilerin ve gelen resmi konukların konaklamaların olanak sağlar. Toplam 160 kişi yatak kapasitesine sahiptir. Çarşamba Öğretmen evinden de konaklama tesisi olarak yararlanılabilir. Nitelikli yeme içme yerleri olarak; Şehir lokantası, Ocakbaşı, Subaşı, Evin Ocakbaşı her türlü ızgarası, Subaşı ise her türlü pidesi ile ünlüdür. Birde Turizm Belgeli Grand Saray Restaurant vardır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder