İşbankası, 8 Kanunievvel 1934 Tarihli Samsun Belediyesi Ödeme Çeki
8. Memur, İşçi, Usta, Kalfa Maaş, Yevmiye ve Ücretleri
Samsun’a ait Belediye Meclis Zabıt Defteri’nde çok sayıda maaş, ücret ve yevmiyelere dair kayıtlar vardır. Bunların bir kısmı belediye görevlileri ile gassal, bekçi, dellâlların maaş ve ücretlerini ihtiva etmektedir.
Samsun Belediyesi’nde en yüksek maaşı Belediye Başkâtib’i almaktadır. 1 Ocak 1920 yılından, 17 Mart 1923 yılına kadar bu görevde kaldığı belirtilen Necmeddin Efendi’nin, önce aylık 2.500 kuruş maaşla işe başladığı, sonra maaşının 4.500’e, 1 Temmuz 1921’de 5.500’e, 1 Mart 1922’de ise 6.000 kuruşa çıkarıldığı yazılıdır.
Belediye Baytarı’nın maaşı önce 1.500 kuruş iken, sonra 2.000 kuruşa çıkarılmıştır.
Belediye rüsumunu toplamakla görevli Rüsumat Memurları’nın maaşları da zabıtlarda görülmektedir. 1923 yılında Kantar Memuru’nun yevmiyesi 100 kuruş, Kantarcıların yevmiyesi 80 kuruş, Dellâliye Memuru’nun da yevmiyesi 100 kuruştur.
Belediye çavuşlarının maaşının önce 3.000, sonra 3.500 kuruş olduğu görülmektedir. Gazhane’de görevli bekçinin ve fenercilerin maaştan da 1.000 kuruştur.
Ayrıca belediyenin tasarrufunda olan Kabristan bekçisinin maaşı 500 kuruş olduğu kayıtlıdır.
Belediye görevlisi olarak Gassal, yani ölü yıkayıcısı da zabıtlarda olmasına rağmen, maaş veya ücreti hakkında bir kayıt yoktur.
Belediyeden ücret alan ilginç bir kişi de köpek itlafında görevli olan kişidir. Bu kişiye köpekleri öldürmesi karşılığında 1.500 kuruş verilmesi, 25 Haziran 1923 tarihli zabıt kararında kaydedilmiştir.
Dellâllar ve gelirleri ile ilgili zabıt kaydında, Samsun’da 8 dellâlin olduğu, elde edilen gelirin aralarında taksim edildiği, Dellâlbaşılığa da Şükrü Ağa’nın getirildiği yazılıdır. Müzayedelerden alınacak dellâliye ücretinin miktarı hakkında bir bilgi verilmemiştir.
Samsun’un su, elektrik ve tramvay projelerinde çalıştırılmak üzere bazı mühendislerin Samsun’a celp edildiği ve bunlara belediyece maaş tahsis edildiği Belediye Meclis zabıtlarında görülmektedir. Nitekim bu amaçla mühendis Hami Efendi’ye 13 Temmuz 1923 tarihinden itibaren 6.000 kuruş ücretle ve mühendis Nazmi Efendi’ye de 8 Temmuz 1923’den itibaren 5.000 kuruş ücretle maaş bağlanması karan verilmiştir.
Belediye yönetiminde olan Gümrük iskelelerindeki görevlilerin maaş ve ücretleri de meclis zabıtlarında gösterilmiştir. Bunlardan Gümrük İskelesi Tahsildarı 3.500 kuruş almaktadır. Ancak 1923 yılında tahsildarların maaşı 4.000 kuruşa çıkarıldığı kaydı bulunmaktadır. Hatta, maaşı 3.500 kuruş olan Dakik İskelesi Tahsildarı Mehmed Efendi dilekçe ile zam talebinde bulunmuş ve belediye meclisi söz konusu kişiye 500 kuruş zam yapmıştır.
Limanda çalışan hamalların ücretleri de zabıtlarda görülmektedir. Zabıt kayıtlarına göre, vapurdan mal indiren hamallara 1921 yılında yevmiye 100 kuruş verilirken, 1922 yılında ton başına 100 kuruş verilmesi usûlü getirilmiştir.
Samsun Belediyesi görevlileri sadece yukarıda belirtilen kişiler değildir. Ayrıca Muhasebe Mes’ulü ve yardımcısı, kâtib, anbar memuru, sandık emini, Gazhane memuru, tanzifat, yani temizlik işlerinde çalışanlar ile tulumbacılar da vardır. Ancak bunların maaşları hakkında bir kayda rastlanmamıştır.
Belediye görevlilerinin tayini, müracaat edenler arasından Belediye Meclisi tarafından yapılmaktadır. Bu tayinde müracaat edenlerin ehliyetli olmaları nazarı dikkate alınmaktadır. Bazen de seçilmeleri imtihanla olmaktadır.
Yine belediyede görevli memur ve tahsildarlar işe başlamaları sırasında belli bir miktar veya nevi kefalete bağlanmaktadırlar. Bazıları 100, 200, 300, 400 lira gibi “kefâlet-i mâliye” ye, bazıları da “kefâlet-i i’tibariye” ye zorunlu tutulmaktadırlar. Bu suretle görevlerini kötüye kullanmamaları, yolsuzluk ve serkeşlik gibi olaylara girmemeleri yönünde teminat altına alınmaktadırlar.
Belediye memur, tahsildar ve diğer görevlilerin görevlerini ihmali veya suç işlemeleri durumunda gerekli cezaî işleme uğradıkları görülmektedir. Nitekim, Saathane ve Kasaplar Caddesi mıntıkalarına memur Çavuş Mehmed Rüşdi Efendi ve Mehmed Ağa’nın görevlerini ihmal ettiklerinden, ancak ilk defa yaptıkları için her ikisine de tekdir verilmesi karan alınmıştır. Yine, ihtarlara rağmen görevlerini ihmal eden ve tembellik yapan Belediye Çavuşu Mehmed Rüşdi Efendi’ye, Meydan Çavuşu Mehmed Çavuş’a ve Gümrük Caddesi mıntıka çavuşu Osman Efendi’yi 15’er günlük maaş kesim cezası verilmiştir. Aynı şekilde itaatsizlik yapan Tanzifat Memurlarından Sadık Mehmed Çavuş’un da maaşının üçte biri kesilmiştir.
Bazı memur veya görevliler de, görevlerini iyi ifa edemediklerinden dolayı meclis kararı ile azl edilmişlerdir. Meselâ, Belediye Kantar Memuru Şükrü Efendi, vazifesini iyi ifa edemediğinden, Lüks fenercisi Kadir, terbiyesiz ve serkeşlik yaptığından, Tulumbacı Selahaddin, ahlâksızlığı anlaşıldığından, Tulumbacı Kadir, serkeşliğinden, Belediye odacısı Ali ise hizmetinden yeterli derecede istifade edilemediğinden görevlerine son verilmiştir. Ancak bunlardan Tulumbacı Kadir, görevinden çıkarılmasından 15 gün sonra, yine belediye meclisi karan ile, ceza süresi kâfi görülerek, bundan sonra en ufak bir serkeşliği görülürse bir daha belediyede istihdam edilmemek üzere, görevine iade edilmiştir.
Samsun Belediye Meclisi, belediye memur ve görevlileri için sadece ceza veya azl işleminde bulunmamış, iyi ve hüsni niyetle çalışanları da mükafatlandırmıştır. Meclis Kâtibi Abidin Efendi’ye,hizmeti takdir edilerek 30 lira (3.000 kuruş) ikramiye verilmiştir. Yangınların söndürülmesinde gayretleri görülen Tulumbacıbaşı Şakir Usta 300, tulumbacılardan Ali ve Aziz Ağalar 250’şer, Receb, Tevfik, Kadir, Mehmed, Hakkı, Mehmed, Salim ve Hamdi isimli tulumbacılar da 100’er kuruş nakdî mükâfat ile ödüllendirilmişlerdir. Bazen bu mükâfat, maaşına zam yapılması şeklinde görülmektedir. Meselâ, Belediye Muhasebe Mes’ulü Mümtaz Bey’e aylık 10 lira (1.000 kuruş) mükâfat zammı yapılmıştır. Bazen de mükâfat, bir takdirname belgesi olmaktadır. Evkaf İnşaat Müdür Muavini Vehbi Bey’e, iyi çalışmaları sebebiyle, belediye meclisi karan ile takdirname belgesi verilmiştir.
Samsun Belediyesi meclis kararlarında en ilgi çekici fiyat hareketlerinden biri de, inşaat malzemeleri ile birlikte inşaat usta, kalfa, çırak ve at arabalarının yevmiyelerinin verilmesidir. 1923 yılının bazı aylarına ait verilmiş bu fiyatlarda; Usta, işçi ve araba yevmiyelerinin değerlendirilmesinden bazı ilginç sonuçlar çıkarmak mümkündür. Teknik bilgi isteyen işleri yapanların yevmiyelerinin yüksek olduğu görülmektedir. Meselâ makinist, dülger ustası, demirci ustası, nakkaş gibi teknik işler yapanlar ortalama 200 ile 350 kuruş arasında yevmiye almaktadırlar. Buna karşılık az teknik bilgiye dayanan ustaların, meselâ lağımcı, sıvacı, boyacı, duvarcı, kaldırımcıların, 120 ile 250 kuruş arasında yevmiyeleri vardır. Adi amelelerin yevmiyesi ise 80/120 kuruş arasındadır. Çeşitli meslek gruplarındaki çırakların yevmiyeleri de 70/150 kuruş arasındadır.
Kum, çimento, demir, doğrama, tuğla, kiremit gibi inşaat malzemelerinin taşınması için tutulan at arabaları ve kağnının yevmiyeleri de yüksek görülmektedir. Meselâ kağnının yevmiyesi 200/250 kuruş, tek atlı arabanın 300 kuruş, çift atlı arabanın ise 450/500 kuruştur. Burada arabanın tek veya çift atlı olması, dolayısıyla taşınacak malzemenin miktar ve ağırlığı, yevmiyelere etki yapmaktadır.
Samsun Belediye Meclisi’nin, tek atlı arabalarla ilgili aldığı bir karar da enteresandır. Bu kararda, tek atlı arabalara fazla yük yüklenmesinin, hayvanlara uygun olmadığı, bu konuda kanun ve talimatlara uyulması yazılıdır. Yani, o devrin en önemli nakliye aracı olan arabaları çeken atlara eza ve cefa vermemeleri, onların çekemeyeceği ağırlıkta yük konmaması gibi kararlar, belediye meclisinin ne kadar hassas davrandığını göstermektedir.
Samsun’da usta, işçi, çırak gibi yevmiyelerin aylara göre dağılımında da fazla bir fiyat farkı yoktur. Her ne kadar bazı usta veya çırakların bazı aylara ait yevmiyeleri rayiç bedeli olarak verilmemiştir. Bazı yevmiyeler sadece bir ay için verilmiştir. Bazılarında 4 veya 5 ayın yevmiyeleri de vardır. Meselâ adi amele yevmiyesi Şubat, Mart ve Temmuz aylarında 80/ 100, Nisan’da 70/100, Haziran’da ise 120 kuruştur. Ustaların yevmiyelerinde aylara göre fazla bir fiyat farkı görünmemektedir.
9. Dava Vekili Ücretleri
Samsun Belediyesi Meclis zabıtlarında, belediyenin hukukî işlerini takiple görevli Dava Vekili’nin ücreti ile ilgili kayıtlar mevcuttur. Bu kayıtlardan öğrendiğimiz kadarı ile 1922-1923 yıllarında Samsun Be-lediyesi’nin Dava vekili Halil Vehbi Bey’dir.
Dava Vekili’nin, belediye ile ilgili ve mahkemeye intikâl eden davalardan, söz konusu davanın nakdî tutarının % 10’unu vekâlet ücreti olarak aldığı, bunun da davanın başladığı tarihte tahminî olarak peşinen ödeneceği görülmektedir. Nitekim, Saathâne Meydanı’nda olan ve Evkaf İdaresi’nce kullanılan belediyeye ait bir adet mağazanın icarı konusunda dava açılmıştır. Bu davanın nakdî karşılığı 30.000 kuruş olarak tespit edilmiş ve Halil Vehbi Bey’e, bunun % 10’u olan 3.000 kuruş vekâlet ücreti olarak ödenmiştir.
Yine kayıtlardan öğrendiğimiz kadarı ile, belediyenin dava işlerini takip eden dava vekiline, kazanamadığı davalar için % 5 vekâlet ücreti ödenmesi karan verilmiştir. Yani Dava Vekili, kazandığı davalar için % 10, kazanamadıkları için de % 5 vekâlet ücreti alacaktır.
10. Müsamere, Konser, Karagöz Oyunu, Sinema ve Güreş Gibi Sosyal Faaliyetlere Ait Bilet Fiyatları
1922-1923 yıllarında Samsun’da gerek derneklerin, gerekse özel şahısların müsamere, konser, hayal veya Karagöz oyunları, güreş müsabakaları düzenledikleri görülmektedir.
Özellikle müsamere denilen, içinde tiyatro, konser ve çeşitli et: kinliklerin yer aldığı sosyal faaliyetler, daha ziyade bir kurum veya bir derneğe gelir sağlamak amacıyla düzenlenmektedir.
Zabıtlarda geçen müsamerelerden biri Samsun Muallimler Cemiyeti tarafından tertip edilmiştir. Müsamere gece erkeklere, gündüz kadınlara olmak üzere icra olunmuştur. Bilet fiyatları, mevkiler açısından farklı olduğu gibi, erkekler ve kadınlar için de ayrı bir fiyat uygulaması yapılmıştır. Görüldüğü üzere, mevki-i mahsûsa denilen özel mevki erkeklere 150, kadınlara 100 kuruştur. Birinci mevki 100 ve 75, ikinci mevki ise 40 ve 50 kuruş şeklindedir.
Bu biletler Şubat-1923’de tab’ ettirilmiş ve kanuna göre Samsun Belediye Meclisi tarafından sayılarak mühürlenmiş ve mazbata tanzim edilmiştir.
Nisan ayında tertiplenen müsamere sonucunda, 24/25 Nisan tarihindeki Belediye Meclisi’nde sarf olunan ve kalan biletler, elde edilen gelir ile giderler tetkik edilerek yine mazbata tutulmuştur. Bu mazbata kayıtlarına göre bastırılan bu biletlerin toplamı 1.107 adet olup, sarf edilenler ise 921 adettir. Geriye 186 bilet kalmıştır. Ancak, müsamere öncesinde meclisin tuttuğu mazbatadaki bazı mevkilere ait bilet sayıları ile, müsamere sonrası tutulan mazbatadaki bilet sayılarında farklılıklar mevcuttur. Bundan, sonradan yeni biletlerin basıldığı anlaşılmaktadır.
Yine Samsun Muallimler Cemiyeti’nin düzenlediği bu müsametede sarf edilen bilet miktarları ile, elde edilen gelirler; Müsamere için bastırılan toplam 1.107 biletten 921’i satılmış, geriye 186 bilet kalmıştır. Satılan biletlerden 63.030 kuruş gelir elde edilmiştir.
Ancak toplam 11.620 kuruş masraf yapılmıştır. Bu masraflar ise, sinema giderleri, bilet ve ilanların tab masrafları, diktirilen elbiseler, sahne dekoru, ince saz takımı ve nakliye gibi giderlerdir. Muallimler Cemiyeti bu müsamereden net 51.410 kuruş gelir temin etmiştir.
Yine Samsun meclisi kayıtlarında, Amasya Şefkat-i İslâmiye Cemiyeti Yetimhanesi’ne ait müsamerenin bilet tasdiki vardır. Meclisin tasdik edip, mühürlediği bu biletlerin mevkilere, erkek ve kadınlara göre fiyatları; Yetimhane yararına tertiplenen bu müsamere için toplam 75.000 kuruşluk bilet bastırılmıştır. Ancak bunların ne kadarının satıldığı, yetimhaneye net ne kadar gelir temin edildiğine dair bir kayıt mevcut değildir.
Samsun meclis zabıtlarında bir spor kulübünün düzenlediği müsamere ile ilgili biletlerin tasdiki konusunda da bilgiler vardır. Ekim 1922’de tasdik edilen bu mazbataya göre, müsamereyi Samsun Alyıldız Spor Kulübü tertiplemiştir. Bu müsamerenin bilet fiyatları; Spor kulübü yararına düzenlenen bu müsamere için de toplam 53.500 kuruşluk bilet bastırılmıştır. Fakat bunların da net satış ve net elde edilen gelirleri hakkında bir malûmat yoktur. Ancak müsamerenin 19 Ekim 1922 tarihine tesadüf eden Perşembe günü erkeklere, ertesi gün olan Cuma gününde de kadınlara tertip olunacağı belirtilmiştir.
Samsun’da 1922-1923 yıllarında düzenlenen sosyal etkinliklerden biri de konserdir. Mayıs 1923 tarihine ait bir meclis kaydında, konser tertipleme talebinde bulunan Hattat Necmeddin Naci isimli kişinin bu müracaatına, Belediye Meclisi tarafından ruhsat verildiği yazılıdır. Ancak bilet fiyatları hakkında bir bilgi yoktur. Samsun’da konser türü etkinliklerin olduğu yerler kahvehanelerdir. Nitekim çalgı çalınması izninde bulunan Kafkas Kahvehanesi ile Abdullah isimli kişinin kahvehanesine bir ay süre ile izin verilmiştir. Bunun için kendilerinden bir defaya mahsus ruhsatiye resmi alınmıştır. Belediye meclisi bu izni verirken, adap ve İslâmî adetlere aykırı olmamak kaydını koyarak, kamunun tepkisini çekecek, örf ve adetlere aykırı çalgı çalma eğlencesine de sansür getirmektedir.
Samsun’daki diğer bir sosyal etkinlik ise hayal oyunu, özellikle Karagöz oynatılmasıdır. Nitekim, sahibi olduğu İstiklâl Kıraathanesinde Karagöz oynatmak için izin talebinde bulunan Şükrü Efendi’ye belediye meclisi, bir sakıncası olmadığını beyan ederek ruhsat vermiştir. Ancak Ramazan boyunca 10 lira, diğer aylarda ise 15 lira ruhsat resmi alınması kararı çıkarılmıştır. Yine 10 Haziran 1923 tarihli zabıtta, Boğazkesen Kahvesi müsteciri Şükrü Efendi’nin hayal oyunu (gölge oyunu) talebine, aylık maktuan 5’er lira ruhsat resmi verilmesi şartıyla izin verildiği yazılıdır. Fakat Karagöz ve gölge oyunlarının bilet ücretleri yazılmamıştır. Herhalde bunun sebebi, gelenlerin içeceklerinin biraz yüksek fiyatla satılarak bilet uygulamasının olmaması veya kahvehaneye bu oynatılan Karagöz oyunları ile fazla müşteri gelmesinin sağlanmak istenmesidir.
Samsun’daki sosyal hayata canlılık getiren diğer bir faaliyet de sinemadır. Samsun’da o zamanlarda Alemdarzâdeler’e ait Hilâl Sineması ile Variyet ve Pertev Sinemaları olduğu meclis kayıtlarında yazılıdır. Bu sinemaların bilet fiyatları ile ilgili ise bir bilgi yoktur. Ancak, belediyenin her biletten 100 para, yani 2,5 kuruş resm aldığı ve hatta her bilet koçanının tasdik edildiği, tasdiksiz bilet kullanılmaması yönünde belediye memurlarının sürekli olarak kontrol etmeleri babında 19 Haziran 1923 tarihli meclis zabtında bilgi vardır.
11. Genel Değerlendirme
Belediye Meclisi Zabıt Defteri’nden çıkarılan Samsun’daki fiyat hareketlerini değişik yönleri ile incelemeye çalıştık. Bu incelemelerden de burada genel sonuçlara gitmek yararlı olur kanaatındayız.
Bir defa olarak, Samsun’da ve ülke genelinde Birinci Dünya Savaşı öncesinde fiyatların ve maaş ile ücretlerin düşük olduğu bir gerçektir2. Meselâ, XIX. Yüzyılda ekmek 1 kuruş 10 para ile 1 kuruş 20 para arasında satılmakta iken, 1922-1923 yıllarında 20 kuruş 35 paraya kadar yükselmiştir. Sadeyağ kıyyesi 1 kuruş 10 paradan 140 kuruşa, et, yine kıyye olarak 2-4 kuruştan 70/80 kuruşa, sabun 6 kuruş 10 paradan 60/70 kuruşa, soğan 2 kuruştan 10 kuruşa, sarımsak yine 2 kuruştan 18/20 kuruşa, üzüm 4/8 kuruştan 20/25 kuruşa, elma 1.5 kuruştan 10/15 kuruşa çıkmıştır.
Fiyatların bu kadar artışında, ülke ekonomisinin bozulmasının, ülkeyi kana bulayan iç ayaklanmaların, maliyenin iflâs etmesi ve Düyun-u Umûmiye Idaresi’nin kurulmasının, kıtlık ve yoklukların artmasının, birbiri arkasına devam eden ve pek çok zayiata neden olan savaşların herhalde etkisi olsa gerektir. Yani pek çok etkenler ekonomiyi etkilemiş, bu da enflasyonu körüklemiştir.
Çeşitli mal ve ürünlerin fiyatlarının artışına paralel olarak, 1922-1923 yıllarında maaş, ücret ve yevmiyelerin de artması tabiidir. Ancak bu artışın, mal ve ürünlerdeki artışa uygun orantılı olduğunu söylemek mümkün değildir.
Meselâ, XIX. Yüzyılda Samsun’da bir Tahrirât Kâtibi 600 kuruş maaş almakta iken, 1922/23’lerde Belediye Başkâtibi 2.500 ile 6.000 kuruş arasında maaş almaya başlamıştır. XIX. Yüzyılda genellikle memurlar 200-300 kuruş maaş almaktadırlar. Ancak 1922/1923’lerde belediye memur ve çalışanları 500 kuruş ile 6.000 kuruş arasında değişen miktarlarda maaş aldıkları görülmektedir.
Olaya bir de alım gücü açısından yaklaşırsak, XIX. Yüzyılda 500 kuruş maaş alan bir memur , bu para ile okkası 4 kuruştan 125 okka et alabilmektedir. Buna karşılık 1922/23’lerde maaşı yine 500 kuruş olan kimse, bu para ile okkası 70 kuruştan ancak 4 okka kadar et satın alabiliyor. Memur maaşlarının yükselmesini göz önüne alır, meselâ normal bir memurun 3.000 kuruş aldığını düşünürsek, bu kişinin dahi bu para ile ancak 40 okka et alabileceğini söyleyebiliriz. Yani, memur, işçi maaş ve ücretleri 1922/23 yıllarına doğru artmış, fakat yiyecek ve diğer ürün ile eşyalarda artış daha fazla olmuştur. Bu sebeple, XIX. yüzyıl memur, işçi, usta, kalfa gibi kişilerin maaş, ücret ve yevmiyelerinin, rayiç fiyatlar karşısında yeterli olduğu, buna karşılık 1922/23 yıllarında alım gücünün azaldığı açıkça görülmektedir.
Zabıtlarda ilgi çekici bir fiyat hareketleri de yakacak fiyatlarıdır. Kömür, odun gibi yakacakların fiyatları kış mevsimi veya kış mevsimine giriş dönemlerinde yükselmektedir. Buna karşılık yaz döneminde ilgili maddelerin fiyatlarında önemli düşmeler görülmektedir. Özellikle aydınlatma işlerinde kullanılan gazyağı bir ithal ürünü olduğu için genellikle fiyatlarında aylara göre fazla bir değişiklik gözlenmemektedir. Ancak bu ithal ürününde dahi, barış dönemine girildiği dönemlerde kıyyesi 30 kuruştan 23 kuruş 17 paraya kadar gerilediği müşâhade edilmektedir.
Zabıtlarda geçen inşaat malzemelerinin çeşitliliği de ilginçtir. Bina yapımında tuğla ve kiremidin kullanılması artık yaygınlaşmıştır. Fakat yerli kiremit yapımı yaygın olmadığından, daha pahalı olan Avrupa kiremidi de kullanılmaktadır. Yine bina yapımında kullanılan yağlı boya gibi inşaat malzemelerinin de yaygınlaştığı görülmektedir.
Samsun Belediyesi meclis zabıtlarından, Samsun’da üç özel matbaanın olduğu görülmektedir. Bu matbaalar Şems, Ahali ve Aks-i Seda matbaalarıdır. 1922/23 yıllarında Samsun’da matbaanın yaygınlaşmasını ve tab işlerinin artık burada yapılmaya başlanmasını göstermesi açısından bu gelişme önemlidir. Nitekim Samsun Belediyesi’nin bütün evrakları mahalli matbaalarda bastırılmaktadır.
Özellikle belediye memur, işçi ve tahsildarlarının maaş ve ücretleri dışında, Samsun’daki inşaat usta, kalfa ve çıraklarının yevmiyeleri de ilgi çekici zabıt kayıtlarındandır. Teknik bilgi isteyen işleri yapan dülger, demirci, taş yontucu, makinist gibi ustaların yevmiyeleri yüksektir. Buna karşılık lağımcı, sıvacı, boyacı gibi az teknik bilgi isteyen ustaların yevmiyeleri ise daha düşüktür. Çeşitli inşaat işlerinde çalışan çıraklar da ustalarının aldıkları ücretin yansı kadar yevmiye almaktadırlar.
Kayıtlardan çıkarılacak bir sonuç da, çeşitli alım ve icraatlarda, Samsun Belediye Meclisi’nin belediyenin çıkarlarını koruma çabalarıdır. Çoğu belediyeye ait alımlarda münâkaşa, yani açık veya kapalı eksiltme usûlü uygulanmıştır. Meselâ, belediyeye ait evrakların bastırılması, şehrin temizliği işlerinde kullanılacak süpürgenin alımı bu yolla sağlanmıştır. Buna karşılık, bazı gayr-i menkûllerin icara verilmesi ise açık artırma ile gerçekleştirilmiştir. Bu suretle en uygun fiyatla tabı, alımı ve icara verilmesi sağlanarak, belediyenin çıkarları gözetilmiştir.
Bazı alımlarda ve evrak basımında kaliteye de dikkat edilmiştir. Buna örnek olarak tab işini verebiliriz. Matbaaların numuneleri belediye meclisinde incelenmekte, en iyi numuneyi veren matbaaya (eksiltme fiyatı bir miktar az da olsa) baskı işe verilmektedir. Yine, Ramazan’da kullanılacak fişenkler satın alınırken, istenilen derecede yükselmeyen, patlamayan veya amaca uygun olmayan fişenklerin bedellerinin ödenmemesi tarzında bir mukavele imzası yoluna başvurulmuştur.
Samsun Belediye Meclisi’nin, bünyesinde çalışan memur, işçi, müstahdem gibi çalışanlarına, hem cezaî müeyyideler uyguladığı, hem de mükâfatlandırdığı görülmektedir. Görevini ihmal eden veya iyi ifa edemeyen, terbiyesizlik ve serkeşlik yapanlara, maaş kesim cezası uyguladığı gibi, görevlerine son da verebilmektedir. Buna karşılık, iyi ve hüsni niyetle çalışan, görevlerini yaparken üstün gayret sarf eden görevliler de mükâfatlandırılmaktadır. Bu mükâfat bazen nakdî para, ikramiye, maaşına zam şeklinde olmakta, bazen de takdirname belgesi ile ödüllendirilmektedir.
Zabıt kayıtlarındaki diğer bir ilgi çekici husus da sosyal faaliyetlerle ilgilidir. Özellikle çeşitli dernekler müsamereler tertip etmişlerdir. Bu suretle hem halkın sosyal hayatına bir çeşitlilik ve yenilik getirmişler, hem de okul, yetimhane, spor kulübü gibi kurumlara ek gelir sağlamışlardır.
Yine Samsun halkının sosyal aktivitesine yenilik sağlayan diğer faaliyetler, konser, karagöz, hayal oyunu ve sinemadır. Bu sosyal etkinlikler daha ziyade kahvehane gibi yerlerde gerçekleştirilmiştir. Kayıtlardan 1922/23 yıllarında Samsun’da üç sinemanın olduğu anlaşılmaktadır.
NOTLAR
1 Ancak söz konusu kişinin müracaatı üzerine, bunda kendisinin kusuru olmadığı anlaşıldığından, bu ceza affedilmiştir.
2 Bkz., M. Emin Yolalıcı, XIX . Yüzyılda Canik (Samsun) Sancağı’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1998.
* Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi -
- ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 42, Cilt: XIV, Kasım 1998, Türkiye Cumhuriyeti'nin 75. Yılı Özel Sayısı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder