Yer adları, bir toplumun sosyal ve kültürel yapısı ile bulundukları, kullandıkları mekânın tarihî geçmişi ve coğrafî özellikleri hakkında önemli ipuçları verir. Aynı zamanda insanlığın ve uygarlığın izlerini yansıtırlar. Bu bakımdan bir yerin isminin değiştirilmesi, sonuçları itibarıyla halkının göç ettirilmesi kadar vahimdir.
Ancak her şeye rağmen tüm dünyada geçerli olan millî devlet anlayışı, bölücülük ve ülke güvenliği endişeleri zaman zaman hem zorunlu iskânı, hem de yer ismi değişikliklerini gündeme taşımıştır.
Bunun en bariz örneği ise Osmanlının terk ettiği Balkanlar coğrafyasında yaşanmıştır. Söz konusu ülkelere terk ettiğimiz yerlerin sakinleri Türk olsa bile, hemen hemen adı değiştirilmeyen Türkçe yer ismi kalmamıştır. Ülkemizde yer isimlerinin değiştirilmesi konusundaki çalışmalar, Balkan savaşları akabinde ulus-devlet anlayışının geliştiği yıllara kadar gitmektedir. O yıllarda Rumca ve Ermenice yer isimlerinin değiştirilmesi çalışmalarıyla başlayan bu anlayışa, Cumhuriyet döneminde, özellikle de 1940'lardan sonra Arapça, Farsça, Kürtçe, Çerkez ya da Gürcüce dillerindeki yer isimleri de ilave olmuştur. Türkçe olmasına rağmen ekinde Gürcü, Tatar, Laz, Arap gibi kelimeler barındıran köy isimleri de aynı gerekçelerle değiştirilmiştir.
Ancak Anadolu'da hemen hemen bir o kadar da Türkçe olduğu halde değiştirilen yer isimleri mevcuttur. Bunların sebeplerini de birkaç başlık altında toplamak mümkündür.
Birbirine yakın mekanlardaki iki köyün aynı ismi taşıması, anlamları güzel çağrışım uyandırmayan, insanları utandıran, alay edilmesine fırsat tanıyan, gurur incitici kelimelerden oluşması (Çakal, Çürük, Domuzağı, Dönek, Kötüköy, Şeytanabat vb.), adında "kom, oba, mezraa, çiftlik" gibi eklerin bulunması (Akmezraa, Hamidiyeçiftliği, Akkom gibi) Türkçe olmasına rağmen değiştirilmesi için yeterli bir gerekçe olarak ortaya konmuştur. Ülkemizde en yoğun isim değişikliği, Trabzon ve Rize yörelerinde olmuştur. Urfa, Mardin ve Viranşehir bölgeleri de yoğun isim değişikliklerinden nasibini alan bölgelerimizdendir. Bununla beraber Anadolu'nun diğer yerlerinde ve Trakya bölgemizde de isim değişikliklerine tesadüf edilmektedir. Bu çerçevede ülkemizde 12.000 kadar köy adının değiştirildiği bilinmektedir. Bu sayı, tüm köylerimizin % 35'idir.
Samsun ilimizde ise, 2000 yılına kadar değiştirilen köy ismi sayısı 185'tir. Kastamonu ve Sakarya ile beraber ilimizin de içinde yer aldığı guruptaki değişiklikler daha çok basit harf dönüştürmelerinden ibaret kalmışsa da keyfî, bilinçsiz ve bilgisizce yapılan değişiklikler de oldukça yoğundur. Bunun en çarpıcı örneğini geçen haftaki yazımda üzerinde durduğum Badırlı Köyü oluşturmaktadır. İlginçtir, Badırlı'ya oldukça yakın ve yine tarihî kayıtları Badırlı kadar eski ve köklü olan Kadamut ve Gödekli ile yine merkeze bağlı Demircisu köylerinin adları da değiştirilmiştir.
Kadamut; anlam itibarıyla Türk oymak adlarındandır. 600 yıllık geçmişi bulunan bir Türk köyüdür. Osmanlı Arşivi'nde yer alan 1850'li yıllara ait kayıtlarda aynı isimle merkeze bağlı Müslüman köyler arasında görülmektedir. Osmanlı'nın son döneminde Türkçe olmayan yer isimlerini değiştirme çalışmaları esnasında bu köye"Güzelpınar" adı verilmesi önerilmişse de çalışma sonuçsuz kalmıştır. Her nedense Kadamut ismi yakın zamanlarda yine birilerini rahatsız ettiğinden köye "Çatkaya" ismi verilmiştir. Ancak köyde ve civarda yaşayan halk, buranın adını hâlâ KADAMUT olarak telaffuz etmektedir.
Gödekli; yakın zamana kadar Badırlı köyünün bir mahallesi olarak idare edilirken geçen yıllarda köy haline getirilmiştir. Köyün içinde önceden bir demiryolu istasyonu bulunuyor olması nedeniyle de adı, "İstasyonköy" olarak tescillenmiştir. Türkçe'yi yabancı hâkimiyetinden kurtarmak için yoğun çalışmaların yapıldığı şu günlerde bu köyümüzün Türkçe olan adı Fransız menşeli bir isimle değiştirilmesi hayli üzücüdür. Gödek kelimesi küçük, kısa, anlamlarına gelmektedir.
Demircisu; Osmanlı Devleti döneminde Rumların oturduğu, ancak 1924 mübâdele (Nüfus Değişimi) antlaşması ile, bu gün Yunanistan sınırları içerisinde kalan Kayalar kazasından nakledilen mübadillerin iskân edildiği bir köyümüzdür. Osmanlı kayıtlarında da köyün adı -Rumlarla meskun olmasına rağmen- yine Demircisu olarak geçmektedir. Aynı zamanlarda, Rumların yaşadığı çevredeki Kızıloğlak, Demirciköy ve Avdan köylerinin de Türkçe isimlere sahip olması dikkat çekicidir. Yüzlerce yıldır arşiv kayıtlarına Demircisu Köyü olarak giren bu köyümüzün adı, geçtiğimiz yıllarda köyden bazı kişilerin talebiyle "Başkonak" olarak değiştirilmiştir. Köyde tarihî önem taşıyan bir konaklama yeri veya ağa, paşa konağı bulunmamaktadır.
/Mümin YILDIZTAŞ
02.09.2008
myildiztas@mynet.com
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder