İki Adet Osmanlı Arşiv Belgesi

1725 ve 1746 yılları arasında ki olayları anlatan bu belgelerde, Hacı Bektaş Vakfına bağlı zaviyelerin zaviyedarlık ve mütevellilerinin atamalarının padişah fermanıyla ve resmi yazışmalarla olduğu, aksaklıkların yine resmi kanallarca düzeltildiği vurgulanmaktadır.(…)

BELGE 1

Bundan 267 yıl önce,

YAZI: 21 Safer sene 1146 (Temmuz 1733), Padişah 1. Mahmud, sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa, İran Şahı Nadir Şah’tır.

O yıl Hekimoğlu Ali Paşa Bağdad’ı İranlılardan geri aldı. 20 Mayıs Venediklilerle Pasarofça Antlaşmasının bazı maddeleri de değiştirildi. Padişah 1. Mahmud sürekli Güney Kafkasya ve Azerbaycan’ın Osmanlı yönetimine geçmesine çalıştı.

KİMDEN: eş-Şeyh Mehmed Halife ibn-i eş-Şeyh İbrahim’den

KİME: Divan-ı Hümayun’a ariza

KONU: Ladik ( Samsun ilinde) ilçe si ABDAL köyündeki Kara Abdal Zaviyesi’nin meşihat (şeyhlik) ve zaviye-darlık görevini yıldan beri vakıf şartı gereğince babası şeyh İbrahim’in yattığı, şimdi ise yaşlı olduğundan zaviyedarlık ve mütevelliliğini yapamadığı bu görevi oğlu Şeyh İbrahim’e kendi isteğiyle günde iki akçe karşılığı teslim ettiği ve elinde beratı olduğu halde hariçten Hüseyin Bin Abdi adında biri bu vakıftan hak iddia ettiği bildirilmektedir.

BELGENİN OKUNUŞU

Devletlü İnayetlü Merhametlü Sultanım Hazretleri sağ olsun,

Ladik kazasına tabi’ ABDAL karyesinde vaki’ Kara Abdalsultan Zaviyesi’nin zaviye-darlık ve tevliyetine yüz seneden mütecaviz eba an cedd pederim eş-Şeyh İbrahim Efendi meşrutiyyet üzere mutasarrıf olub pir-i ihtiyar oldığından hüsn-i rızasıyla tevliyet-i mezburı bu kullarına kasr-ı yed ve tevliyet-i mezbure yevmi iki akçe yazife ile ber-mucib-i şart-ı vakıf bu kullarına tevcih ve askeri tarafından yedime Berat-ı Şerif ihsan buyurılub meşihat-ı zaviye-darlığa pederim eş-Şeyh İbrahim ber-mucib-i şart-ı vakıf mutasarrıf iken Hüseyin Bin Abdi nam kimesne zuhur ve gunu-gun tecvirat ile meşihat ve zaviye-darlığın nısfı zaviye olmak üzere müceddeden Anadolu muhasebesine kayd ile maliyyeden üzerine berat ve hilesi bundan akdem arz olındıkda zikr olınan meşihat ve zaviya-darlığın pederim eş-Şeyh İbrahim kasr-ı yedinden ve nısf-ı ahiri ecnebiden olan Hüseyin Bin Abdi’nin ref’inden ve mucib-i şart-ı vakıf bu kullarına tevcih ve yedime rüus-ı hürnayun ihsan buyurılub tevhyet-i mezburın kaydı ruz-nemçe-i askeriyyeden der-kenar olınmadığından tevliyet zikr olınmayub kayd-ı askeriden kalmağla merahim-i aliyyelerinden mercudır ki, pederimin ve mezbur Hüseyin Bin Abdi’nin kayıdları Anadolu Muhasebesinden ve bu kullarına tevcih-i Rüus-ı Hümayun (vakıflardan ücret alana verilen belge) tarafında hâlâ üzerimde olan tevliyet-i askeri ruz-namçesinden der-kenar olınub yedimde olan rüus-ı hümayun tebdil ve ber-mucib-i şart-ı vakıf tevliyet ve meşihat ve zaviyedarlık cümlesi berberat otınub bu mübarek günler hürmetine bu kulları mesrur buyurılmak babında emr u ferman Devletlü İnayetlü Merhametlü Sultanım Hazretlerinin dir.

BENDE

Eş-Şeyh Mehmed Halife İbn-i eş- Şeyh ibrahim

GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİ

Merhametli, yardımsever Sultanım sağolsun;

Ladik kazasına bağlı Abdal köyün de bulunan Kara Abdal Sultan Zaviyesi’nin zaviyedarlık ve vakıf işlerine bakma görevi yüz seneden daha fazla bir zamandır babadan oğula geçmek suretiyle, pederim Şeyh İbrahinı Efendi kanunlara uygun olarak bu görevi elinde bulundurmakta ancak pek yaşlı olduğundan kendi rızasıyla adı geçen görevi bu aciz kula günlük iki akçe ile vakıf şartnarnesine uygun olarak bana bu görevi verme ve askeri makamdan tarafıma beratı şerif verilip zaviyedarlık şeyhliğine babam Şeyh İbrahim kanunlara uygun olarak vakıf mutasarrıfı iken Abdioğlu Hüseyin adında bir kişi ortaya çıkarak türlü türlü yalan dolanla şeyhlik ve zaviyedarlık görevinin yarısı zaviye olmak üzere yeniden anadolu muhasebesine kayıt ettirip, maliyeden üzerine berat, ve hilesi bundan önce arz olunan şeyhlik ve zaiyedarlığın babam İbrahim in elinden ve diğer yarısı yabancı olan Hüseyin’in uzaklaştırılıp ve vakıf şartnamesi gereğince ben kulunuza verildi. Ayrıca elime bir belge verilerek adı gecen görevin askeri makamlarca tutulan günlük defterde geç mediğinden bu görev kaydedilmemiş askeri kayıtlardan ve ulu kişinin merhametinden umulur ki babam ve adı geçen Hüseyin’in kayıtları Anadolu muhasebesinden ve kullarına verilmesi, vakıflardan tarafıma verilen belge hâlâ üzerimde olan askeri berat deftere yazılıp tarafıma elimde olan belgenin değiştirilerek vakıf şartnamesine uygun olarak “şeyhlik ve zaviyedarlık ile vakıf işlerini yürütme” cümlesi berat üzerin de yazılmış olup bu mübarek günler hürmetine bu kulunuzu sevindirmek hususunda emir ve ferman merhametli devletlü sultanım hazretlerinindir.

DER-KENAR

SAHH

ASKERî RÛZ- NAMÇE

Ladik kazasına tabi’ Kara Abdal nam karyede medfun Kara Abdal Sultan Zaviyesi’nin ber-mucibi şart-ı vakıf iki akçe ile mütevellisi olan Şeyh İbra him rızasıyla sulbi oğlu Mehmed’e kasr-ı yed itmekle bin yüz otuz sekiz senesi cemaziyelahir mucibince yedine Berat-ı alişan...Fi 21.5. sene 1146 Temmuz 1733)

MÜHÜR ( Mehmed )

RÜÛS DEFTERİ

Meşihat ve zaviye-darlık Vakf-ı Zaviye-i Kara Abdal Sultan der-karye-i Abdal tabi’ kaza-i Ladik

Zikr olınan meşi hat-ı zaviyedarlık vazife-i muayyene ile evladdan aba an cedd yüz seneden mütecaviz eş-Şeyh İbrahim’in ber-vech-i meşrut ba-berat-ı alişan bundan akdem üzerinde iken ecanibden Hüseyin Halife Veled Abdi Zuhur ve Hilaf-ı inha zikr olınan meşihat ve zaviye-darlığın nısfını ber-takrib ile üzerine berat... mezkur Şeyh İbrahim’in oğlu eş-Şeyh Mehmed Halife’ye tevcih olınub temam yedine berat-ı şerif-i ali-şan verilmek babında inayet ricasına vaki’ hal bi-l-iltimas Ladik Kadı sı Mehmed Efendi arz eylemekle mucibince ref’inden tevcih olınub fil 10. S. sene 1146 tarihinde rüûs-ı hümayun verilmişdir. Ferman Sultanımındır.

GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE

Askeri kayıt defteri Ladik kazasına bağlı Karaabdal adındaki köyde gömülü Karaabdal Sultan, zaviyesinin vakıf şartnamesi gereğince iki akçe ile görevlisi olan şeyh İbrahim kendi rızasıyla oğlu Mehmet’e devretmekle 1138 senesi cemaziülahirinde eline yüce berat... sene 11 46(Temmuz 1 733)

RESMİ YAZI DEFTERİ

Ladik kazasına bağlı Kara Abda Sultan zaviye ve vakfı şeyh ve zaviyedarlık

Bahsedilen zaviyedarlık şeyhliği belirli görev ile babadan oğula yüz seneyi aşkın bir süredir Şeyh İbrahim’in şartlara uygun olarak beratı şerif ile elinde bulunuyorken, dışarıda biri olan Hüseyin halife adında birinin ortaya çıkarak bu atamaya karşı gelerek adı geçen şeyhlik ve zaviyedarlık görevinin yarısını bir yol bularak üzerine berat. Adı geçen şeyh İbrahim oğlu şeyh Mehmet halifeye verilip elinede bir beratı şerif verilmek hususunda yardım isteme ricasıyla Ladik kadısı Mehmet Efendi’ye arz olunmakla gereği yapılmış, 1146/1 733 tarihinde resmi belge verilmiştir, ferman sultanımındır.

BELGE II

BELGENİN OKUNUŞU

SAHH

SADR-I ANADOLI İZZETLÜ

FAZİLETLÜ EFENDİ HAZRETLERİ HUSUS-I MEZBURI GÖRÜB İ’LAM EYLİYESİN DEYU DUYURILDI SAHH İ’LAMLARI MUCİBINCE TEVCİH VE BERAT BUUYURI

Maruz-ı Da’ileridir ki,

Fi 9.L.sene 1146

Fermân-ı alilerine imtisâlen arz ve derkenare nazar olındıkda Ladik kazasına tabi’ Kara Abdal nam karyede vaki’ Kara Abdal Sultan Zaviyesi’nin zaviyedarlık aba an ced yüz seneden berü evladiyyet ve meşrûta üzere Şeyh İbrahim’in olub mutasarrıf iken canibden Abdi başka zaviye olmak za’miyle hilaf’ı inha yedine kendü üzerine berat itdirüb ba’de mezbur Abdi ref’ ve Şeyh İbrahim’in yüz otuz sekiz senesinde ibka olındığı ruz-namçe-i askeriyyede mukayyed olmağla Anadolu Muhasebesinde dahi kayd olub ba’de merkum Abdi fevt olmağla nısf-ı meşihat ve nısf-ı zaviye-darlık müteveffanın sulbü oğlu Hüseyin Halife’ye babası mahlülünden ve İbrahim ref’inden tervcih olındığı derkenarı natıkdır. Merkum Şeyh İbrahim zikr olınan zaviyenin zaviyedarlığını ve tevliyet ve meşihatını sulbi oğlu Şeyh Mehmed’e kasr-ı yed idüb eca nibden hilaf-ı inha ile nısf zaviye ile nısf-ı tevliyet ve meşihata mutasarrıf olan Hüseyin ref’inden babası İbrahim kasr-ı yedine işbu sahib arz u i’lam Mehmed Halife’ye tamamen tevcih ve yedine berat alişan ihsaan buyurılmak ricasıyla Ladik Kadısı Mehmed Efendi da’ileri arz itmekle mucibince tevcih ve cümlesi berat ile ihsanı babında inayet-i istid’a eylediği.

 MÜHÜR (Mehmed)

BELGE: BOA-Ali Emin ,1. Mahmud No 9346, 2 adet,

GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE

DOĞRUDUR

Anadolu kazaskeri şerefli, faziletli, efendi hazretleri adı geçen konuyu görüp bildiresin diye buyuruldu.

DOĞRUDUR

Bildirimleri gereğince görev ve berat buyuruldu.

Sene 1146/1733

Bu aciz kulunuzun sizden isteği şudur ki;

Yüce fermanınıza dayanarak arz ve istek ve kenardaki açıklamaya bakılarak Ladik kazasına bağlı Kara abdal isimli köyde bulunan kara abdal zaviyesinin zaviyedarlığı babadan oğula geçmek suretiyle yüz seneden beri şartlara uygun olarak şeyh İbrahim’in olup, mutasarrıf iken yabancılardan Abdi başka zaviye olmak iddiasıyla atamaya karşı eline kendi üzerine berat yazdırıp daha sonra adı geçen Abdi uzaklaştırılmış ve Şeyh İbrahim’in 138 senesinde (1725) devamlı bu görevde bulunacağı askeri kayıtlarda yazılı olup Anadolu muhasebesinde de kaydedilip bundan sonra Abdi öldüğünden zaviyedarlık ve şeyhlik görevinin yarı hissesini öz oğlu Hüseyin Halifeye babasının ölümünden ve İbrahim’in görevden alınmasından dolayı kendisine verildiği açıklamadan anlaşılmaktadır. Şeyh İbrahim adı geçen zaviyenin zaviyedarlığı, şeyhliği ve vakıf işlerini öz oğlu Mehmet’e verip yabancıdan olan kişinin atamaya karşı gelerek yarı hisseye sahip olan Hüseyin’in görevden alınmasından babası İbrahim’e iş bu dilekçe sahibi Mehmet Halifeye tamamen verilmiş olup eline berat verilmek isteğiyle Ladik kadısı Mehmet Efendi duacınıza arz etmekle gereğince görev verildi cümlesi berat ile teyit edilmesini dilekçeyle istedi.

www.hbektas.gazi.edu.tr15.dergiAHMET%20HEZARFEN.htm