İsmet İnönü’nün Başbakan iken, 1935 yılında hazırladığı ve İstanbul Başvekâlet Matbaasında basılan rapor.
Vazife seyyahatini evvelâ sırası ile geçtiğim vilâyetlerde rast geldiğim vaziyetleri ve meseleleri olduğu gibi hikâye etmek ile başlamak isterim. Her vilâyeti ayrı ayrı anlattıktan sonra müşterek meseleleri ve umumî mülâhazaları ayrı fasıllarda toplamaya çalışacağım.
(…)
İran transit yolunu Hopa, Rize ve Tirebolu iskeleleri Trabzon’la çekişmektedirler. Bütün bunlara karşı Trabzon’un vaziyeti bence kuvvetlidir. Samsun’dan Hopa’ya kadar yapmağa mecbur olduğumuz sahil yolu Trabzon’da yeniden bir merkezleme yapacaktır. Her iskelede liman yapamayız. Trabzon’da yapılacak liman sahil yolu ile ve Erzurum irtibati ile Trabzon’u daima şenlendirecektir. Bu liman Samsun’a nisbetle, nisbetsiz derecede daha ucuzdur: Ona karşı, iki milyon gibi.
(…)
Trabzon’da tütün mühim bir mevzudur. Halk, İnhisar İdaresi’nin yapabileceği yardımdan yani mahsul satılmadan evvel verebileceği avanstan çok ıztırap ile bahsettiler. Oradan muhaberem üzerine İnhisar Vekâleti kabul etti.
İlbayın anlattığına göre kaçakçılık ve asayiş meselesi de inhisar idaremizin muamelesi ve satın alması ile çok alâkadardır. Vekâletin yakın bir alâka ile Trabzon tütüncülerini göz önünde bulundurması lâzımdır mütaleasındayım.
Yomralıların kan gütme âdetini Halkevi’nde ve halk arasında: açık konuştum. Bu adetten mütevellit cinayetlerde hakimin aile nakline karar vermesi müessir olacağında yerli halk müttefik gibidir. Bu fikri Giresun ve Samsun’da da tevsik ettim. Hemen bu sene kanunî tedbir almamız lâzımdır. Vakalar hakikaten vahşiyane trajedilerdir.
(…)
Samsun
Bütün seyahatimde en eyi şey olarak, belki bütün Türkiye’de bir bakımdan birincidir. Samsun Hususî İdare bütçesini gördüm. 500.000 küsur bin lira tahmin olunan varidat, kırk küsur bin lira fazlası ile tahsil olunmuş. Belediye bütçesi de böyle. Tahsilat tahminden fazla. Samsun’un suyu, elektiriği halledilmiş; belediye borçlarını yeni bir genel anlaşmaya bağlamak yolundadır. Emlâk Bankası’ndan mümkün olan bir kolaylık istiyorlar: “Faizi mürekkepten sarfınazar gibi.” Samsun şehri bundan sonra gelişme ve düzenlik yolundadır. Eskidert, yani geçimsizlik hala var gibi.
Domuz, frengi, sıtma dertleri var. Çarşamba’da frengi mücadelesi tamamen muvaffak olmuş; Fakat Terme, Bafra mücadele istiyor. Hususî idareden de yardım etmelerini söyledim.
Sıtma mücadelesi faaldir. Ancak iş Çarşamba’da bataklık kurutmağa, pirinçliklerin fennî olmasına dayanmış Çarşamba bataklıklarının kurutulması plânı hazır. Çok az para istiyor 260.600 lira. Bunu acele yapmak lâzımdır. Bafra projesi henüz hazır değildir.
Samsun’da yol işleri de ümit verici bir haldedir. Trabzon’daki genç mühendisten sonra burada ciddi ilk mühendisi gördüm. Bütün gezide baş mühendis olarak da yalnız Gümüşhane’de Kramer’i buldum.
En fena defterdar Muş’ta. En eyisi Samsun’dadır. Samsunun malî dertleri aynı: Henüz muhacirler tapularını almamışlar... Metrûk arazinin taksimi, yüksek kıymet takdiri gibi.
Ben Samsun’u daha iyi hayvan ve at yetiştirici sanıyordum.
Samsun’da Terme fenadır - Yolsuz, sıtmalı, frengili. Termeliler çok sızlandılar.
Bir de dağ kazaları önümüzdeki kış hayvan yeminden korkuyorlar. Turhal küsbelerini şimdiden muhtelif istasyonlara taşımağa çalışmalıdır.
Lâdikliler adliye eksiğinin tamamlanmasını istiyorlar. Samsun sahil yolunun bitirilmesi, Vezirköprü’de, Kızılırmak Köprüsü başlıca muvasala meseleleridir.
(…)
Genel Görüşler ve Tedbirler
Samsun-Sivas hattını dışarda bırakırsak bu hattın doğusunda bulunan ülke düzü Türkiye’nin yarısını geçer. Bu yarıdan artık kısım bütün Türkiye nüfusunun üçte birile meskûndur. Bu doğu kısım bugün hazineye bütün gelirin üçte birini vermiyor. Bu kısmın masrafları ve müdafaası batı illerinin üstündedir. Doğu illeri verimli bir hale gelmedikçe bütçenin ve devlet kudretinin artması beklenemez.
(…)
Samsun’da Çarşamba bataklığının kurutulması 936 işlerimizdendir.
(…)
Bu raporu yazarken Reisicumhur ATATÜRK’e ve Cumhuriyet’in icra vekillerine vaziyetleri samimi olarak söylemek başlıca düşüncem olmuştur.
Vaziyeti az zamanda toparlıyacağımıza, düşünülen tedbirleri tatbik edebileceğimize inanıyorum. Asırlık eksikleri düzeltmeğe çalışmakla müteselli olabiliriz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder