Tütün Üreticilerinin Durumu
Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde tarımda çok
sayıda insanın geçimini sağlayan faaliyet, tütün üretimiydi. Tütün üretimi 1862
yılında tekel altına alındı. 1884 yılında yabancılara ait Reji Şirketi kuruldu
ve tütün üretimini denetlemeye başladı. Tütünde küçük üreticilik hakimdi. 1884
yılında 140 bin aile tütün üretiminde çalışıyordu. Bu sayı 1911 yılında 244
bine yükseldi. Birinci Dünya Savaşı yıllarında 100 binin altında düştü. 1925
yılında 168 bin tütün üreticisi aile vardı.
Reji Şirketi, tütün kaçakçılığıyla mücadele için
“kolcu” adı verilen silahlı kişilerden oluşan bir özel güvenlik örgütü
kurmuştu. Kolcu sayısı 1887 yılında 3600 idi. Bu sayı 1897 yılında 6700’e
yükselmişti. Ayrıca, 1889 yılında kaçakçılıkla mücadele edebilmek için üç
kruvazör satın almış ve bunlardan birine elektrikli aydınlatma aracı koymuştu
Köylü üzerinde Reji’nin sömürüsü ve özel güvenlik
kuvveti olan kolcuların baskısı 42 yıl sürdü. Yaklaşık 20 bin kişi, tütün
kaçakçıları ile kolcular arasındaki çatışmalarda yaşamını yitirdi. Çökertme
türküsü ve oyunu da kolculara karşı tepkinin bir ifadesidir.
Cumhuriyet dönemi, tütün üreticisini Reji’den
kurtardı. Reji’nin işletmeleri 1925 yılında millileştirildi ve
devletleştirildi. Tütün üretiminde Reji’nin sömürüsü ve baskısı sona
erdirilerek, bir kamu işletmesi olan Tekel kuruldu; tütün üreticilerinin
sayısı, geliri ve güvencesi arttı. 1941 yılından itibaren tütünde destekleme
alımı uygulamasına geçildi. Tütün üreticisi, siyasi alandaki etkisini ve gücünü
kullanarak yükselttiği tütün fiyatlarıyla, uzun yıllar ayakta kalabildi.
Tütün üreticilerinin sayısı 1945 yılında 183 bin,
1950’de 231 bin oldu. Bu sayı 1960’lı yılların ilk yarısında hızla artarak,
1965 yılında 379 bine ulaştı.
Türkiye’de kısa bir süre önceye kadar 622 bin aile
tütün ekimiyle geçiniyordu. Bu ailelerin 334 bini Ege Bölgesi’nde, 146 bini
Güneydoğu Anadolu’da, 97 bini Karadeniz Bölgesi’nde, 29 bini Doğu Anadolu’da,
16 bini de Marmara Bölgesi’ndeydi.
Tütün üreticilerinin sayısı 2001 yılında 402 889’a
indi.
Tütün ve tütün mamulleri ithalatı 1862 yılından
beri yasaktı. Batılı ülkeler, 1980’li yıllarda ellerindeki tütün stoklarını
eritmek amacıyla azgelişmiş ülkelerin ithalat kısıtlamalarını kaldırmalarını
istemeye başladı.
Tekel, 1983 yılından itibaren bazı yabancı
sigaraları ithal etmeye ve iç piyasaya sürmeye başladı. Sigara kullananlar
ithal tütüne alıştırıldı. Tütün mamullerinin üretim, dağıtım ve satışında
devlet tekeli 1986 yılında kaldırıldı. Özellikle 1991 yılından itibaren
Türkiye’nin tütün ithalatında büyük bir artış görüldü.
Batılı ülkeler, IMF ve Dünya Bankası aracılığıyla
TEKEL’in özelleştirilmesi için tüm güçleriyle baskı uyguladılar. Bu çerçevede
Tütün Yasası kabul edildi. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in yeniden
görüşülmek üzere Meclis’e iade ettiği yasa, yeniden kabul edilerek, 9 Ocak 2001
günlü Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. 4733 sayılı Tütün Yasası
ile tütünde destekleme alımları sona erdirildi ve sözleşmeli üretime geçildi.
Sözleşmeli üretim ilk olarak 2002 yılı ürünü tütün
için uygulandı. Yalnızca Ege Bölgesi’nde 10 bin üretici piyasadan çekildi. Doğu
Anadolu Bölgesi’nde özel sektör hiçbir üreticiyle sözleşme yapmadı. 2003 yılı
Nisan ayı başlarında üreticinin elinde 10 bin ton dolayında tütün kaldığı
belirtiliyordu. 2003 yılı Mayıs ayı başlarında ise üreticinin 50 trilyonluk
tütününün ortada kaldığı ileri sürülüyordu.
TEKEL Genel Müdürü Recai Dıblan, 1973 yılında
şunları yazıyordu:
“Tütünün Türkiye için ifade ettiği hakiki mâna ve
değeri anlamıyanlar, aşağılık kompleksine sahip olanlar veya bu dalda dönen
büyük menfaatlerin cazibesine kendilerini kaptıranlar rahatlıkla bu milli
ürünümüzün endüstrisinin yabancılara teslimini müdafaa etmişlerdir.”
TEKEL’in özelleştirilmesi durumunda, Türkiye
piyasasını ulusötesi tekeller ele geçirecek ve ithal tütünle sigara
üretecektir. Bu durumda, çok küçük arazilerde yoğun emekle geçimini sağlayan
tütün üreticileri ürünlerini satamayacak, yoksullaşacak ve mülksüzleşecektir.
Tütün yetişen kıraç topraklarda, aynı geliri sağlayacak alternatif ürün yoktur.
Türkiye’de tütün üreticilerinin tasfiyesi sürecini
daha da hızlandıracak bir gelişme, 2005 yılı Temmuz ayında yaşandı.
Ulusötesi sigara tekellerinin ve Batılı ülkelerin
Türkiye’de halkı ithal tütüne alıştırma çabalarına karşı bir önlem olarak,
sigaralardan alınan vergi, Türkiye’de üretilen şark tipi tütün içeriğine göre
farklılaştırılmıştı. 1 Şubat 2005 günlü Resmi Gazete’de yayımlanan 2005/8410
sayılı Bakanlar Kurulu kararına göre, şark tipi tütün oranı yüzde 0 ile yüzde
33 arasında bulunan herbir sigaradan 0,0675 YTL, şark tipi tütün oranı yüzde 34
ile yüzde 66 arasında olan herbir sigaradan 0,0400 YTL ve şark tipi tütün oranı
yüzde 67 ile yüzde 100 arasında bulunan herbir sigaradan 0,0188 YTL maktu vergi
alınacaktı. Bu uygulama, yerli üreticinin ürünüyle üretilen sigaraların
fiyatını düşürüyor ve yerli üreticileri bir ölçüde koruyordu.
Ancak 28 Temmuz 2005 günlü Resmi Gazete’de
yayımlanan 2005/9145 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, bu uygulamayı değiştirdi.
Yeni karara göre, içerilen şark tipi tütün oranına bakılmaksızın, herbir
sigaradan 0,0600 YTL maktu vergi alınacaktır.
Ulusötesi sigara tekellerinin ve Batılı güçlerin
dayatmalarıyla alınan bu karar, ülkemizdeki tütün üreticilerinin sorunlarını
daha da artıracak, mülksüzleşmeyi hızlandıracak ve halkla devlet arasındaki
ilişkilere büyük ölçüde zarar verecektir.
Yoksullaşacak ve mülksüzleşecek yüzbinlerce tütün
üreticisinin tepkisi, nefreti ve kini, sorunların gerçek sorumlusu olan
ulusötesi şirketlere ve Batılı güçlere yöneltilemezse, Türkiye Cumhuriyeti
devletine yönelecektir. Halkın devletle bütünleşmesine ve etnik-dinsel kimliğin
arka plana itilerek uluslaşma sürecinin hızlandırılmasına devletleştirmeyle
sağlanan destek, özelleştirmeyle yitirilecektir.
TEKEL’in
Durumu
Osmanlı İmparatorluğu 1875 yılında Batılı ülkelere
ve sermayedarlara olan borçlarını ödeyemedi. 1881 yılında Muharrem Kararnamesi
ile Türkiye’den alacağı olan ülkelerin temsilcilerinden oluşan Osmanlı Düyunu
Umumiye İdaresi (Osmanlı Genel Borçlar İdaresi) kuruldu. Düyunu Umumiye,
Osmanlı Devleti’nin bazı gelirlerine el koydu. Bu gelirler arasında balık
resmi, içki istihlak ve ruhsatiye vergisi, ipek öşrü, pul resmi, tuz inhisarı
resmi, Müşterekülmenfaa Tütün Şirketi (Reji) geliri de vardı.
Yabancılara ait Reji Şirketi (Memalik-i Mahruse-i
Şahane Duhanları Müşterekü’l-Menfa’a Reji Şirketi) Osmanlı İmparatorluğu’nda
tütün üretimini ve işlenmesini sıkı bir biçimde denetliyor, elde edilen gelirin
büyük bir bölümünü Osmanlı borçları karşılığında Düyunu Umumiye’ye veriyordu.
Örneğin, 1884-1908 döneminde tütün işinden elde edilen kârın Reji Şirketi,
Düyunu Umumiye ve Osmanlı Hazinesi arasındaki dağılımı şöyleydi: Reji (162.202
Osmanlı Lirası); Düyunu Umumiye (744.893 Osmanlı Lirası); Osmanlı Hazinesi
(41.906 Osmanlı Lirası).
1925 yılında Hükümetle Reji Şirketi arasında
yapılan bir anlaşma ile Reji’nin bütün hak ve yükümlülükleri Devlete
devredildi. Cumhuriyet Hükümeti, Reji’nin sermayesi olan 4 milyon Fransız
Frankını Osmanlı Bankası’na ödedi ve Reji’nin yönetimini devraldı. Ayrıca
26.2.1925 gün ve 588 sayılı Yasa, “istihlaki dahiliyeye mahsus tütün mubayaası,
işletilmesi ve tütün ve sigara imali ve satılmasile tütüne müteallik sair umur…
doğrudan doğruya Hükümetçe ifa edilir” düzenlemesini getirdi.
Böylece Cumhuriyet yönetimi, bu tarihlerde tütün
üretimi yapan 170 bin dolayında köylüyü emperyalist sömürüden kurtardı.
TEKEL, köylümüzün yaşam düzeyinin yükseltilmesine
ve böylece ulusal bilincin gelişmesine katkıda bulunmaya başladı.
Devletimiz, 1927 yılından itibaren tütün
üreticisini desteklemeye başladı ve tütünü aracılardan değil, doğrudan
üreticilerden satın almaya karar verdi. TEKEL, Milli Korunma Kanunu uyarınca
1947 yılından itibaren tütün üreticilerini desteklemekle görevlendirildi.
TEKEL, üzüm ve anason üreticilerine de önemli katkılarda bulundu.
9 Haziran 1930 gün ve 1701 sayılı Yasa ise 588
sayılı Yasanın yerini aldı. Bu Yasaya göre, halkın tüketimi için tütün ve
tömbekiyi satın almak, işlemek, kıymak; bu tütünden sigara, enfiye, ağız ve pipo
tütünü yapmak; bu maddeleri markalı, bandrollu ve etiketli kutulara ve
paketlere koymak; bunları ülke içinde satmak Devletin tekeli altına alındı.
Yalnızca yabancı ülkelere satmak amacıyla yaprak tütün ticareti yapmak serbest
bırakıldı.
2 Temmuz 1932 tarihinde kabul edilen 2054 sayılı
Yasa ile çay, şeker ve kahve ithalatını bir elden idare etme yetkisi hükümete
verildi.
1928-1932 döneminde Tütün, Tuz ve Alkollü İçkiler
(Müskirat) İnhisarlar İdareleri ayrı ayrı faaliyet gösteriyordu. Bu kuruluşlar
1932 yılında birleştirilerek İnhisarlar Umum Müdürlüğü adını aldı. 1946 yılında
ise Tekel Genel Müdürlüğü’ne dönüştü.
1881 yılındaki Muharrem Kararnamesi alkollü
içkilerin gelirini de Düyunu Umumiye’ye, diğer bir deyişle, Osmanlı borçlarının
ödenmesine ayırmıştı.
Atatürk Türkiyesi bunu da değiştirdi. 1 Haziran
1926 günü yürürlüğe giren 790 sayılı Yasa ile, her türlü alkollü içki üretimi,
ithali ve satışı Devlet tekeli altına alındı. Yasanın bir maddesine göre, bu
tekelin tamamiyle veya bir bölümünün bir anonim şirkete devredilmesi mümkündü.
Bu iş Türkiye İş Bankası ile Nacella Organizacya isimli bir Leh şirketine
bırakıldı. Bu grup, işletme hakkını, İspirto ve Meşrubatı Küuliye İnhisarı
İşletme Türk Anonim Şirketi’ne devretti. Ancak bu şirketin taahhütlerini yerine
getirmemesi üzerine şirketin iflasına mahkemece karar verildi ve 1571 sayılı
Yasayla İspirto ve Meşrubatı Küuliye İnhisarı kurularak Maliye Vekaletine
bağlandı. Bu birim 1932 yılında İnhisarlar Umum Müdürlüğü bünyesine alındı.
Türkiye’de ilk bira fabrikası bir Alman şirketi
tarafından 1888 yılında inşasına başlanılan Bomonti Bira Fabrikası’dır. Bu
şirket 1890 yılında üretime başladı. Diğer bir Alman şirketi de 1910 yılında
Nektar isimli bir bira fabrikası kurdu. Ancak Nektar Şirketi başarısız kaldı ve
1912 yılında Bomonti Şirketi ile birleşti. Bomonti-Nektar Şirketinin sözleşmesi
1938 yılında sona erince, fabrika millileştirildi ve devletleştirildi; 1940
yılında İnhisarlar Umum Müdürlüğü’ne devredildi.
1912 yılında İzmir’de Halkapınar’da yabancı
sermayece (Bomonti – Nektar ortaklığı) “Aydın” ismiyle bir bira fabrikası
kuruldu. Bu fabrika 1931 yılında faaliyetini durdurdu. İşletme 1940 yılında
İnhisarlar Umum Müdürlüğü’ne devredildi.
1934 yılında Ankara’da Gazi Orman Çiftliği
Müdürlüğü tarafından bir bira fabrikası kuruldu. Bu fabrika 1937 yılında
genişletildi ve 6.7.1939 gün ve 3697 sayılı Yasayla İnhisarlar Umum
Müdürlüğü’ne devredildi. Fabrika 1994 yılı sonunda bira üretimini durdurdu.
Batılı güçlerin Türkiye’ye yönelik saldırıyla
birlikte Atatürk’ün bu yasaları değiştirildi.
TEKEL’in çalışmaları yıllar içinde adım adım
geriletildi. TEKEL’in yetkileri daraltıldı; piyasa, ulusötesi tekellere açıldı.
TEKEL 1984 yılında yabancı sigara ithalatına
başladı.
3.6.1986 günlü Resmi Gazete’de yayımlanan 3291
sayılı Yasa ile sigara üretiminde devlet tekeli kaldırıldı. Atatürk
Türkiye’sinde yabancı ülke sigaraları içilmezdi; insanlarımız çeşitli zararlı
katkı maddeleriyle ithal tütüne ve bazı markalara bağımlı hale getirilmezdi.
Yabancı sigara tekellerinin çabaları sonucunda bunlar yapıldı ve yapılmaktadır.
TEKEL Genel Müdürü Recai Dıblan Türk tütünü yerine
Virjinya tütünü ekimini teşvik edenlere 1973 yılında şu cevabı veriyordu:
“Türk tütünü dünyanın her tarafında aranan bir meta
haline gelmiştir. Bu suretle de, Türk tütünü bitti, Virjinya tütünü
ekilmelidir, diyenlere bunun böyle olmadığı ispat edilmiştir. Çünkü bu Virjinya
tütünü ekimini teşvik eden davranışlarda Virjinya tütününü ekmekle beraber
yabancı sigara imalatçılarına buyurun Türkiye’de istediğiniz sigarayı yapın
veya dışarıdan yurda istediğiniz sigarayı getirin daveti de mevcuttur. Bu ise
Cumhuriyet devrinde kapitülasyonlara dönmekten başka bir mana ifade etmezdi.
İşte Cumhuriyet Müessesesi Tekel’in maruz kaldığı bütün güçlüklere rağmen bu
iddiayı yıkmış, biz kendi tütünümüzden kendi sigaramızı yapacağız, tezini
inançla savunmuştur.”
1986 yılında özel sektöre, TEKEL ile ortaklık
koşuluyla, sigara üretimi izni verildi. 1991 yılında sigara üretimi, ithalatı
ve satışı belirli koşullarla serbest bırakıldı. Philip Morris, Sabancı
Holding’le birlikte, 1993 yılında Torbalı’da Philsa’yı kurdu. Şirket
sermayesinin yüzde 75’i yabancı ortağa aitti. R.J.Reynolds de aynı yıl Torbalı’da
bir fabrika kurdu ve üretime geçti. R.J.Reynold’un yerli ortağı yoktu.
20 Ocak 2001 günlü Resmi Gazete’de yayımlanan 4619
sayılı İspirto ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanununda Değişiklik Yapılması
hakkında Kanun ile özel sektöre de belirli koşullara uyulması kaydıyla, alkollü
içki üretimi ve ithalatı olanağı tanındı.
9 Ocak 2002 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 4733
sayılı Kanunla, Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel
Müdürlüğü yeniden yapılandırıldı ve tütün ve tütün mamullerinin Türkiye’de
üretimine, iç ve dış alım ve satımına ilişkin usul ve esaslar yeniden
düzenlendi.
1 Ocak 2003 tarihinde Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz
ve Alkol İşletmeleri Anonim Şirketi oluşturuldu. 2 Haziran 2003 tarihinde de,
TEKEL’e bağlı Sigara Sanayii İşletmeleri Müessesesi, Sigara Sanayi İşletmeleri
ve Ticareti A.Ş. yapıldı. Alkollü İşçiler Sanayii Müessesesi ise Alkollü
İçkiler Sanayii ve Ticareti A.Ş. biçimini aldı.
TEKEL’in satışı ise 2001 yılı Şubat ayında gündeme
geldi. TEKEL, Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 5.2.2001 günlü kararıyla,
özelleştirme kapsamına alındı. Bu kararın ardından da işletmelerin
zayıflatılması, kapatılması veya özelleştirilmesi gündeme geldi.
TEKEL’in en önemli fabrikalarından biri, Cibali
Tütün (Sigara) Fabrikası idi. Bu işletme 1884 yılında kuruldu ve 1925 yılında
millileştirilip devletleştirildi. 1970 yılında İstanbul Sigara Fabrikası
kuruluncaya kadarki dönemde ülkenin en önemli sigara fabrikası, Cibali
Tütün’dü. Cibali Tütün Fabrikası kapatıldı.
TEKEL’in İzmir Sigara Fabrikası 1884 yılında
kuruldu. Fabrika 29 Nisan 2002 günü kapatıldı.
TEKEL’in Samsun Sigara Fabrikası da Reji
dönemindendi; 1887 yılında kurulmuştu. 1997 yılında TEKEL’in Samsun Ballıca
Fabrikası açılınca, şehir içindeki Samsun Sigara Fabrikası faaliyetini durdurdu.
2005 yılı Temmuz ayında Ballıca
Fabrikası özelleştirilecek işletmeler arasındaydı.
TEKEL’in Adana Sigara Fabrikası 1895 yılında
kuruldu. Adana Sigara Fabrikası 2005 yılı ortalarında özelleştirilecek
işletmeler arasındaydı.
TEKEL’in Malatya Sigara Fabrikası 1925 yılında
tütün atelyesi olarak kuruldu. 1939 yılında da Malatya Sigara Fabrikası’na
dönüştürüldü. 2005 yılı Temmuz ayında özelleştirme listesindeydi.
1983 yılında Bitlis’te BEST (Bitlis Entegre Tütün
Sanayii) kuruldu. Şirketin hisselerinin çoğunluğu ünlü ulusötesi sigara tekeli
Rothmans Şirketi’ne, azınlığı ise Bitlis’teki girişimcilere aitti. İşletmenin
yapacağı üretim ihraç edilecekti. TEKEL, Rothmans Şirketi’nin hisselerinin
yüzde 25’ini satın alarak bu işletmeye ortak oldu. Şirket başarılı olamayınca
üretim tesislerini 1997 yılında TEKEL’e sattı ve faaliyetten çekildi. Böylece
TEKEL’in Bitlis Sigara Fabrikası ortaya çıktı. 2005 yılı Temmuz ayında
özelleştirilmeyi bekliyordu.
TEKEL’in İstanbul (Maltepe) Sigara Fabrikası 1969
yılında üretime geçti. 2005 yılı ortalarında özelleştirme listesindeydi.
TEKEL’in Tokat Sigara Fabrikası 1985 yılında
üretime başladı. 2005 yılı ortalarında özelleştirilme sürecindeydi.
TEKEL İzmir İçki Fabrikası 1930’lu yıllarda
kuruldu. TEKEL’in Alkollü İçkiler San. ve Tic. A.Ş. işletmesi özelleştirilerek
MEY İçki San. ve Tic. A.Ş.’ye devredilirken, bu işletmenin arsası ve binaları
bu şirkete kiralandı.
TEKEL İstanbul İçki Fabrikası (Paşabahçe İspirto ve
İçki Fabrikası) 1930 yılında bir özel işletmenin devletleştirilmesiyle kuruldu.
İşletme, özelleştirme kapsamında Mey İçki San. Ve Tic. A.Ş.’ye devredildi;
ancak bu işletmenin de arsası ve binalarının mülkiyeti TEKEL’de kaldı; işyeri
kiralandı.
TEKEL İstanbul Likör ve Kanyak Fabrikası
(Mecidiyeköy Likör Fabrikası) 1930 yılında üretime geçti. İşletme, TEKEL’in
özelleştirilme süreci öncesinde kapatıldı. İşletmenin çok değerli olan arazisi
halen TEKEL’in mülkiyetinde bulunmaktadır.
TEKEL Tekirdağ Şarap ve İçki Fabrikası 1931 yılında
kuruldu. Diyarbakır İçki Fabrikası 1933 yılında üretime başladı. TEKEL Ürgüp
Şarap Fabrikası 1943 yılında; Elazığ Şarap Fabrikası 1944 yılında; Çanakkale
Şarap ve Kanyak Fabrikası 1962 yılında; Şarköy Şarap Fabrikası 1966 yılında;
Urfa Şarap Fabrikası 1970 yılında; Yozgat Bira Fabrikası 1972 yılında; Karaman
Şarap Fabrikası 1976 yılında; Bilecik Şarap Fabrikası 1976 yılında; Nevşehir
İçki Fabrikası 1992 yılında kuruldu. Bu fabrikaların tümü, 27.2.2004 tarihinde
yapılan özelleştirmeyle MEY İçki San. ve Tic. A.Ş.’ye devredildi.
TEKEL Tokat Şarap Fabrikası 1944 yılında kuruldu.
Fabrika daha sonraki yıllarda kapatıldı. TEKEL Gaziantep İçki Fabrikası, bir
özel işletmenin 1930 yılında devletleştirilmesiyle oluştu. İşletme 7 Temmuz
2003 tarihinde kapatıldı. TEKEL Kırıkkale Şarap Fabrikası 1944 yılında kuruldu.
İşletme 7 Temmuz 2003 tarihinde kapatıldı.
TEKEL’in aşağıda belirtilen işyerleri belirtilen
tarihlerde kapatıldı veya işletmecilikten çekildi:
Adapazarı Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 29.04.2002
Düzce Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 29.04.2002
Çine Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 04.06.2002
Ödemiş Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 04.06.2002
Turgutlu Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 04.06.2002
Mudanya Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 04.06.2002
Yenişehir Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 04.06.2002
Kocaeli Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 23.01.2004
Hendek Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 23.01.2004
Sinop Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 07.04.2004
Şarköy Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 07.04.2004
Merzifon Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 07.04.2004
Geyve Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 07.04.2004
Gölmarmara Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 03.08.2004
Soma Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 03.08.2004
Savaştepe Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 03.08.2004
Ulubey Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 03.08.2004
Ahmetli Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 03.08.2004
Yenice Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 03.08.2004
Çivril Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 03.08.2004
Fethiye Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 03.08.2004
Bergama Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 03.08.2004
Dikili Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 03.08.2004
Trabzon Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 03.08.2004
Menemen Yaprak Tütün İşletmesi Müdürlüğü 03.08.2004
Kelkit Kibrit Fabrikası
07.04.2004
Şanlıurfa Suma Fabrikası
07.07.2003
Çankırı Kaya Tuzlaları
29.04.2002
Sekili Kaya Tuzlaları
29.04.2002
Tuzluca Kaya Tuzlaları
29.04.2002
Erzincan Tuz İşletme Müdürlüğü 31.01.2005
Gemlik Sungipek ve Vizkoz Mamulleri San. 29.04.2002
Tabacs Turcs S.A. (tasfiye) 27.09.2004
TEKEL 1950 yılında çay üretimine girdi. TEKEL’in
devraldığı tesisler, Rize’de Fener Fabrikası olarak adlandırılan bir fabrika
ile 3 eski atelyeydi. Çay üretimi TEKEL’in yapısında güçlendi. TEKEL, 1 Mart
1973 tarihinde çay üretimini Çay-Kur’a devrederken, 33 fabrika, atelye ve
paketleme tesisi vardı.
1948 yılında TEKEL işyerlerinde toplam 20.390 daimi
ve mevsimlik işçi , 3523 memur ve 2008 hizmetli çalışıyordu. 1971 yılında
çalışan daimi ve mevsimlik işçi sayısı 64.302, memur sayısı ise 5535 idi.
TEKEL,
- tütün, üzüm ve anason üreticilerine sağladığı
büyük destekle ve çok sayıda işletme arasında işçi ve memur hareketliliğiyle,
ulusal bütünlüğün güçlenmesine;
- farklı etnik kökenlerden ve inançlardan çok
sayıda işçinin birlikte çalıştığı işyerleri kurarak ve sendikal örgütlenmenin
önünde bir engel oluşturmayarak, sınıf bilincinin gelişmesine;
- ülke kaynaklarının daha iyi değerlendirilmesi ve
emperyalist sömürünün kısıtlanması konusundaki çabalarıyla ülke ekonomisine ve
bu temelde Türkiye’nin bağımsızlığına
çok önemli katkılarda bulundu.
TEKEL i zayıflatanlar ve tasfiye edenler, bilerek
veya bilmeyerek, vatanımıza, ulusumuza ve işçi sınıfımıza yönelik emperyalist
saldırıya yardımcı olmaktadır.
Doğruel, F. - Doğruel, A.S., Osmanlı’dan Günümüze
TEKEL, TEKEL Yay., İstanbul, 2000, s.74 ve 84.
TEKEL, Cumhuriyet’in 50. Yılında TEKEL, İstanbul,
1973, s.43.
Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, Tekel, Tütün,
Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü 2001 Yılı Raporu,
Ankara, 2002, s.vi.
Bu konuda bkz. DPT, Tütün ve Tütün Mamulleri
Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2000, 68 s.; ILO, Employment
Trends in the Tobacco Sector: Challenges and Prospects, Report for Discussion
at the Tripartite Meeting on the Future of Employment in the Tobacco Sector,
Cenevre, 2003, 94 s.; Tekgıda-İş, Tekel Gerçeği, İstanbul, 2003, 47 s; CHP’NİN
RAPORU.
Yıldırım, A.E., “Tütünde Piyasa Dönemi Bitti”,
Dünya, 2.4.2003.
Dünya, 6.5.2003.
Saltan, Şevket - Sallı, İzzettin - Ak, Aydın A.,
Cumhuriyet’in 50. Yılında TEKEL, TEKEL Yay., İstanbul, 1973, s.9-10.
Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, Tekel
İşletmeleri Genel Müdürlüğü 1986 Yılı Raporu.
Tekel, Cumhuriyetin 50. Yılında Tekel, İstanbul,
1973, 10.
DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Tütün ve
Tütün Mamulleri Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2000, s.9-13.
/Yıldırım KOÇ
http://www.yol-is.org.tr/yayinlar/makale_goster.php?makalekod=390
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder