Kurtuluş Savaşı'nın büyük onurunu Atatürk'e layık
görmeyen şaşkınlar, 1929 yılından beri tarihi "eğip bükerek",
belgeleri çarpıtarak ve beyinleri yıkayarak "Kurtuluş Savaşı'nı
Vahdettin'in başlattığını" iddia etmişlerdir.
Her şey aslında tescilli bir Atatürk düşmanı olan
Mevlanzade Rıfat'ın başının altından çıkmıştır. 1929 yılında kaleme aldığı
Türkiye İnkılabı'nın İç Yüzü adlı kitabında, "VI. Mehmet Vahdettin Han,
Anadolu'da Milli bir kuvvet hazırlamayı düşünmüş ve bu kuvveti meydana getirmek
için yakınında bulunanların telkini ile yaverlerinden Mustafa Kemal Paşa'yı
geniş bir yetki ve özel bir talimatla galip devletlerin İstanbul'da bulunan
temsilcilerinin bilgisi dışında gizlice Anadolu'ya göndermiştir."
demiştir. 1 Turgut Özakman'ın haklı olarak "yalan, yanlış ve martaval
yığını" olarak adlandırdığı bu kitabı kaynak olarak kullanan Necip Fazıl,
Kadir Mısıroğlu, Nihal Atsız, Hasan Hüseyin Ceylan, Vehbi Vakkasoğlu gibi
Vahdettinci yazarlar, Türk toplumunun gözünün içine baka baka yalan
söylemişlerdir.
Tarihi yeniden yazan Vahdettinci yazarlar,
"Kurtuluş Savaşı'nı Vahdettin başlattı" diyebilmek için Vahdettin'in
sözüm ona gizli bir planı olduğunu ileri sürmüşlerdir. K. Mısıroğlu bu planı
şöyle açıklamıştır: "İstanbul ve Ankara iki hasım (düşman) pozunda, karşı
karşıya olacaktır. Bu oyun düşmana karşı Anadolu ile el ele, bir siyasi komplo,
bir ince politika olarak başlatılmış, Padişah ve İstanbul Hükümeti, bu oyunu
büyük bir ciddiyet ve teatral bir kudretle oynamışlardır." 2
Mısıroğlu'nun bu iddiasına Turgut Özakman şu
soruyla karşılık vermiştir: "Ama o fetvalar, o isyanlar, o Anzavur, o
milliyetçileri tepelemek için İngilizlere türlü türlü önerilerde bulunmalar,
bunlarla ilgili binlerce belge, tanık, Vahdettin'in kendi itirafları filan
nedir? Eğer bu oyunsa buna olsa olsa Kanlı Nigar oyunu denilebilir." 3
Mevlanzade Rıfat, K. Mısıroğlu, H. Hüseyin Ceylan,
N. Fazıl Kısakürek gibi Vahdettinci yazarlara göre Padişah Vahdettin, Kurtuluş
Savaşı'nı başlatması için "göstermelik" bir görevle ve geniş
yetkilerle Mustafa Kemal Atatürk'ü Anadolu'ya göndermiştir. Bu Vahdettinci
yazarların, hiçbir somut belgeye dayanmadan, üstelik de Padişah Vahdettin'in,
Damat Ferit ve İngilizlerle birlikte Milli hareketi yok etmek için yapıp
ettikleri ortadayken böyle bir tez ileri sürebilmeleri cidden "komik"
bir durumdur. İşte bu komikliğin farkında olan bu Vahdettinci yazarlar, söz
konusu "güdük" tezlerini kanıtlamak için birtakım tanıklıklara,
anılara dayanmışlardır.
Bu tanıklar şunlardır: Mütareke dönemi
polislerinden Radi Azmi Yeğen, Fevzi Çakmak'ın eşi Fıtnat Çakmak, Erzurum
Kongresi Sivas Delegesi Fazlullah Moran, Atatürk'ün silah arkadaşlarından Refet
Bele, Abdülaziz'in torunlarından Şehzade Mahmut Şevket Efendi, Çankaya Köşkü
garsonlarından Cemal Granda. Ayrıca Nihal Atsız ve Necip Fazıl'ın "öteden
beriden duyduklarını" iddia ettikleri bir takım dedikodular... Bu anıları
tek tek analiz eden Turgut Özakman, bir kısmının uydurma, bir kısmının
çarpıtma, bir kısmının da mantık hatalarıyla dolu yakıştırmalardan ibaret olduğunu
bütün delilleriyle gözler önüne sermiştir. 4
Şimdi bu "komik" ve "güdük"
yalanı deşifre edelim.
"Vahdettin, Kurtuluş Savaşı'nı başlatmak için
Mustafa Kemal'i Anadolu'ya gönderdi!" diyen Vahdettinci yazarları yine
bizzat Vahdettin yalanlamıştır. Şöyle ki, Vahdettin, 1923'te Mekke'de
yayınladığı beyannamede Atatürk'ü, Kurtuluş Savaşı'nı başlatması için seçerek
Anadolu'ya göndermediğini, "Mustafa Kemal'i Anadolu'ya gönderen kabineye
uydum" diyerek itiraf etmiştir. 5
Ayrıca Vahdettin'e çok yakın olan Başkatip Ali Fuat
Bey de anılarında Vahdettin'in Kurtuluş Savaşı'nı planladığına yönelik en ufak
bir bilgi kırıntısına bile yer vermemiştir. 6
Anılarında Vahdettin'le ilgili çok küçük
ayrıntılara bile yer veren Ali Fuat Bey'in böyle önemli bir noktayı kaçırması imkansızdır.
Son zamanlarda "resmi tarih eleştirisi"
adı altında bazı tarihçiler ve yazarlar yeniden bu "güdük tezi"
dillendirmeye başlamışlardır. Örneğin Murat Bardakçı, Vahdettin'i anlattığı
"Şahbaba" adlı kitabında "Atatürk'ü, Vahdettin'in Anadolu'ya gönderdiğini"
kanıtlamak için birçok belge yayınlamıştır.
Bardakçı'nın "yeni bir şey keşfetmiş
gibi" davranması çok anlamsızdır; çünkü Atatürk'ü, Vahdettin'in Anadolu'ya
gönderdiği zaten bilinen bir gerçektir. Bu gerçeği 1926 yılında bizzat Atatürk,
Falih Rıfkı Atay'a açıklamıştır.
Atatürk, Damat Ferit Hükümeti'nin, Padişah
Vahdettin'in ve İngilizlerin bilgisi dahilinde hatta "İngiliz
vizesiyle" Anadolu'ya geçmiştir. Evet! Atatürk'ü Padişah Vahdettin
Anadolu'ya göndermiştir! Burada kilit soru şudur? Peki ama niye göndermiştir?
Git Kurtuluş Savaşı'nı başlat, düşmanla savaş diye mi? Yoksa git, bölgedeki
karışıklıkları önle, asayişi sağla diye mi?
Cevap bulunması gereken soru "Atatürk'ü kim
gönderdi?" sorusu değil, "Atatürk niye gönderildi?" sorusudur.
Vahdettin, Atatürk'ün Anadolu'ya gönderilmesindeki
son halkadır. Her şey İngilizlerin isteğiyle başlamıştır. Atatürk, kabinedeki
ve genelkurmaydaki nüfuzlu arkadaşlarını devreye sokarak atamasını yaptırmış,
yetkilerini genişletmiş, Damat Ferit'i ikna ederek ve stratejik hamlelerle
İngilizleri "uyutarak", Anadolu'ya geçmeyi başarmıştır. Vahdettin,
sonradan bizzat itiraf ettiği gibi, hükümetin yaptığı atamayı sadece
onaylamıştır; hepsi bu!
Şimdi bütün bu süreci adım adım izleyelim:
İNGİLİZLERİN
İSTEĞİ
Mondros Ateşkes Antlaşması'nın 7. Maddesi'ne göre,
"Karışıklık çıkan yerler İtilaf devletleri tarafından işgal
edilecektir". Bu maddeye dayanarak Anadolu'da birçok yeri işgal eden
İtilaf devletleri, "karışıklık çıkmaması" konusunda birçok kere ağır
bir dille hükümeti uyarmıştır. İngilizlerin emperyalist emelleri açısından
Karadeniz bölgesi ve Kafkaslar çok önemlidir; çünkü Kafkaslardaki doğal
kaynakları ve Hindistan ticaret yolunu kontrol etmenin biricik yolu bu bölgeyi
kontrol etmektir. Kafkaslara ve Güney Asya'ya açılan bir koridor durumundaki
Karadeniz bölgesi ve Karadeniz limanları İngilizleri çok fazla
ilgilendirmektedir. Bu nedenle İngilizler, 26 Aralık 1919'da Batum'u işgal
etmişler ve o bölgedeki 9. Ordu'nun terhisi ve silahların teslimi işlerinin
yavaş gittiği gerekçesiyle bu ordunun komutanı Yakup Şevki Paşa'nın görevinden
uzaklaştırılıp, yerine emirleri uygulayacak birinin getirilmesini
istemişlerdir. 7
İstanbul hükümeti hiç zaman kaybetmeden
İngilizlerin bu isteğini yerine getirmiştir. İngilizler, Ermenilerin yaşadığı
doğudaki altı ille de özel olarak ilgilenmişlerdir; çünkü Mondros Ateşkes
Antlaşması'nın 24. maddesine göre bir karışıklık durumunda oralar işgal
edilebilecektir.
İngilizler, Mondros Ateşkes Antlaşmasından hemen
sonra Kafkaslardan, Doğu illerinden ve Karadeniz'de özellikle Samsun'dan
şikayet etmeye başlamışlardır. Mütareke döneminin en huzursuz ve karışık
yerlerinden biri Samsun'dur. Bu karışıklığın temel nedeni bölgenin etnik yapısı
ve Pontus Rum çetelerinin faaliyetleridir. Rum çetelerine karşı kurulan Türk
çetelerinin çatışmaları, mütarekenin başından beri İngilizlerin dikkatini
çekmiştir. 8
İngiliz Calthorpe ve Amet 1918 Kasım sonlarında,
"Samsun'da mütareke hükümlerinin henüz uygulanmamış olduğunu ve
Hıristiyanları toptan öldürmek için Müslüman ahalinin silahlandırıldığını"
iddia etmişlerdir. 9
Ocak'ta Amerikan Tobacco Company, Londra'ya
gönderdiği bir raporda "Bütün Müslümanların ve özellikle köylülerin
silahlandırıldığını" bildirmiştir. Bunun üzerine Forcign Office, "Bu
durumun gemi veya silah gönderilerek düzeltilmesi için gerekli tedbirin alınıp
alınamayacağını" sormuştur.Bu soruya Webb, 13 Ocak'ta, "Normal
şartlara dönüş için bütün bölgenin tamamıyla silahsızlandırılması gereklidir.
Bu da ancak büyük bir askeri kuvvetle yapılabilir"şeklinde cevap
vermiştir. 10
Bunun üzerine İngilizler, 9 Mart 1919'da Samsun'a
200 kişilik küçük bir askeri birlik çıkarmışlar, 50 kişilik bir müfrezeyi de
Merzifon'a göndermişlerdir. 11
Ayrıca Teğmen Perring ve Yüzbaşı Hurst de
incelemelerde bulunmak için bölgeye gönderilmiştir. 12
İngilizlerin Samsun'a asker çıkarmaları bölge
halkının tepkisini çekmiş, 17/18 Mart 1919 gecesi Makineli Tüfek Bölüğü'ne
bağlı Teğmen Hamdi Bey, askerleriyle birlikte dağa çıkmıştır. 13
Teğmen Hamdi Bey'in mücadele etmek için dağa
çıkması İngilizler açısından bardağı taşıran son damla olmuş, İngiliz
yetkililer, hükümetin bir an önce bölgede asayişi sağlamasını, aksi halde
meydana gelecek olayların sonucuna katlanması gerekeceğini belirtmiştir.
İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Calthorpe, 21 Nisan
1919'da Osmanlı Harbiye Nazırlığı'na bir nota vermiştir. Notanın içeriği
şöyledir:
1- Erzurum, Erzincan, Bayburt ve Sivas
yörelerindeki ordunun terhis ve silahlarının toplanması işi çok yavaş
gitmektedir.
2- Bu yörelerde, Kars'ta olduğu gibi baştan başa
şuralar kurulmuştur.
3- Bu şuralar, ordunun denetimi altında asker
toplamaktadır. Bu gelişmeler o bölgede yaşayan halkı rahatsız etmektedir.
4- Bu gelişmeler, Ermenistan hakkında verilecek
karara karşı koymak için İttihatçı-Jön Türklerce örgütlenmektedir. 14
Bu İngiliz notasının sonunda Amiral Calthorp'e,
"Gereken her türlü önlemin derhal alınmasını, ilgililere emir ve talimat
verilmesini, yoksa işin ciddiyet kazanacağını" bildirmiştir. 15
Amiral Calthorpe, Sadrazam Damat Ferit'e gönderdiği
resmi yazıyla yetinmemiş, Padişah Vahdettin'le de görüşerek,
"Karadeniz'deki karışıkların bastırılması konusunda" ona da kesin
uyarılarda bulunmuştur. Calthorpe, Vahdettin'e, "Yüksek yetkiler sahip askeri
bir kurulun, başlarında yetenekli bir generalle derhal görev yerine giderek, o
bölgedeki 9. Ordu'yu disiplin altına almasını" söylemiştir. 16
Aynı hafta içinde, 25 Nisan 1919 Cuma günü, İngiliz
Komiser Vekili Amiral Webb de Sadrazam Damat Ferit'i ziyaret ederek aynı
istekleri tekrarlamıştır. 17
Damat Ferit, İngiliz yetkililere, bu sorunun en
kısa zamanda çözüleceğini bildirmiştir. 18
O günlerde Osmanlı yönetiminin en çok dikkat ettiği
nokta Paris Barış Konferansı'nda Osmanlının aleyhine kullanılabilecek bir durumun
oluşmamasıdır. Bu bakımdan özellikle İngilizlerin memnun olması çok önemlidir.
Bu amaçla İngilizlerin 21 Nisan tarihli notasına uygun olarak Karadeniz ve Doğu
Anadolu bölgelerinde asayişi sağlayacak önlemler alınmalıdır. Zaman kaybetmeden
güçlü bir komutan bölgeye gönderilerek, asayiş sağlanmalı ve Paris Barış
Konferansı öncesinde İngilizler memnun edilmelidir.
Sadrazam Damat Ferit ve Padişah Vahdettin işte bu
düşünceler içinde Atatürk'ü 9. Ordu Müfettişi olarak Anadolu'ya
göndermişlerdir.
Atatürk'e verilen görev ve yetkiler şunlardır:
1- Bölgedeki asayişin düzeltilmesi, asayişsizlik
sebeplerinin saptanması.
2- Silah ve cephanenin biran önce toplattırılıp
koruma altına alınması.
3- Şuralar varsa ve asker topluyorsa, bunun
kesinlikle engellenmesi.
4- Şuraların kapatılması.
Görüldüğü gibi Padişah Vahdettin, Vahdettinci
yazarların iddia ettiği gibi "durup dururken bir görev icat edip Atatürk'ü
Anadolu'ya göndermiş" değildir; Vahdettin doğrudan doğruya İngilizlerin
"notası" ve "isteği" üzerine harekete geçmiştir. Görev ve
yetkilerden de anlaşılacağı gibi Atatürk'ten istenen ve beklenen Anadolu'da bir
direniş başlatmak değil, tam tersine başlamış olan direnişleri etkisiz hale
getirmektir.
Atatürk'e geniş yetkiler verildiği doğrudur. Ancak
Vahdettinci yazarların, Vahdettin'in, Atatürk'e bu geniş yetkileri,
"gizlice bütün yurtta direnişi örgütlemesi" amacıyla verdiği
iddiaları yalandır. Çünkü bu yetkilerin geniş olmasının iki nedeni vardır.
Birincisi, 21 Nisan 1919 tarihli İngiliz notasında
sadece Karadeniz bölgesinden değil doğu illerinden de söz edilmektedir. Yani
yetkilerin geniş tutulmasının birinci nedeni, doğudan İngiliz notasıdır.
İkincisi de bu yetkileri Genelkurmay İkinci Başkanı Kazım İnanç Paşa'yla
yaptığı görüşme sonunda bizzat Atatürk genişletmiştir. 19
Atatürk'e mülki (idari) yetkiler verilmesinin
nedeni ise, yine İngiliz notasında belirtilen "şuralara" son
verebilmesi içindir. Atatürk'ün, bu sivil örgütlere son verebilmesi için,
askerler dışında sivillere de emir verebilmesi gerekir.
Ayrıca Atatürk'ün Batı'ya ya da İç bölgelere değil
de Karadeniz'e, doğuya gönderilmesi, onu gönderenlerin tamamen İngiliz
istekleri doğrultusunda hareket ettiklerini kanıtlamaktadır. 20
Peki ama Vahdettin neden bu görev için Atatürk'ü
seçmiştir? Neden Atatürk gönderilmiştir?
Öncelikle Atatürk'ü seçen Vahdettin değildir,
kendisinin de bizzat itiraf ettiği gibi, Atatürk'ü hükümet bu göreve getirmiş,
Vahdettin sadece bu atamayı onaylamıştır. Vahdettin bu atamayı neden onayladı?
sorusuna cevap vermeden önce, Damat Ferit Hükümeti neden bu göreve
Atatürk'ü neden seçti? sorusuna cevap verelim
Bu konuda Atatürk'ün çabaları belirleyici olmuştur.
İşgal İstanbul'unda bulunduğu 6 aylık sürede Atatürk'ün kafasının bir köşesinde
hep Anadolu'ya geçerek "direniş" başlatma düşüncesi vardır. Bu amaçla
İttihatçı yer altı örgütleriyle temas kurarak "Anadolu'ya gizli geçiş
planı" üzerinde çalışmıştır.
Mim Mim Grubu'ndan Topkapılı Cambaz Mehmet, Karakol
Cemiyeti'nden Yenibahçeli Şükrü Bey ve Yahya Kaptan gibi kişilerle İstanbul'da
gizli görüşmeler yaparak "Gebze Kocaeli yolunun" kontrol edilmesini
istemiştir. Yaveri Cevat Abbas Gürer, Atatürk'ün Gebze-Koacaeli yolu üzerinden
gizlice Anadolu'ya geçmeyi düşündüğünü, bu konuda her türlü hazırlığı yaptığını
belirtmiştir. 21
Bir taraftan Anadolu'ya "gizli geçiş
planı" üzerinde çalışan Atatürk, diğer taraftan güvendiği arkadaşlarıyla
Şişli'deki evde görüşmeler yaparak bir "kurtuluş planı"
hazırlamıştır. İşte bu görüşmeler sırasında hükümetteki ve genelkurmaydaki nüfuzlu
arkadaşlarını devreye sokarak müfettişlik görevini almayı başarmıştır. Şöyle
ki, Atatürk yakın arkadaşlarından Ali Fuat Cebesoy'un babası İsmail Fazıl Paşa
aracılığıyla Dahiliye Nazırı (İçişleri Bakanı) Mehmet Ali Bey'le tanışmış, ve
birkaç kere Şişli'deki evde Mehmet Ali Bey'le görüşüp nabzını yoklamıştır. Daha
sonra da Bahriye Nazırı (Denizcilik Bakanı) Avni Paşa'yla diyalog kurmuştur.
Sonra da yaveri Cevat Abbas aracılığıyla Harbiye Nazırı Şakir Paşa'yla temas
kurmuştur. Ayrıca daha önce değişik cephelerde birlikte mücadele ettiği
Genelkurmay İkinci Başkanı Kazım İnanç Paşa'yla irtibata geçmiştir. İşte
Atatürk, hükümetteki bu tanıdıklarını kullanarak Damat Ferit'e ulaşmıştır.
İngilizlerin hükümete ültimatom verdiği günlerde Damat Ferit, "Acaba
Anadolu'ya kimi göndersek?" diye düşünürken devreye giren Mehmet Ali
Bey'in, Damat Ferit'e telkinleri sonrasında ve Avni Paşa, Şakir Paşa ve Kazım
İnanç Paşa'nın onayıyla, görev Atatürk'e verilmiştir. Ancak Damat Ferit çok
temkinlidir, önce Atatürk'le birkaç görüşme yapmış, hatta onu İngilizlere bile
sormuş, hükümete ve padişaha bağlılığına kanaat getirince Atatürk'ü 9. Ordu
Müfettişliği görevine getirmiştir. 22
Bu sırada Atatürk, genelkurmaydaki güvendiği
arkadaşları Kazım Paşa ve Fevzi Paşa'dan yardım istemiştir.
Örneğin Fevzi Paşa, İngilizlere, bu karışıkları
ancak Atatürk'ün önleyebileceği konusunda telkinlerde bulunmuştur. 23
Atatürk'ün İstanbul'da kaldığı 6 ay boyunca
izlediği "stratejik İngiliz politikası" da buna eklenince, Atatürk'ün
Anadolu'ya gönderilmesine İngilizler de itiraz etmemiş, hatta ona vize bile
vermişlerdir.
Atatürk bu arada genelkurmayda Fevzi Paşa ve Cevat Paşa'yla
gizli bir "üçlü görüşme" yaparak, Anadolu direnişi konusunda onlarla
anlaşmıştır.
29 Nisan 1919 Salı günü Atatürk'e 9. Ordu
Müfettişliği görevi verilmiştir. Atatürk genelkurmaya çağrıldığında görevin
detaylarını öğrenmek için Genelkurmay İkinci Başkanı Kazım İnanç Paşa'yla
görüşerek yetkilerini biraz daha genişletmeyi başarmıştır. Yetki belgesini
cebine koyup Kazım İnanç Paşa'nın yanından çıkarkenki duygularını 1926 yılında
Falih Rıfkı Atay'a, "Tarih bana öyle müsait şartlar hazırlamış ki, kendimi
onların kucağında hissettiğim zaman ne kadar bahtiyarlık duydum, tarif edemem.
Bakanlıktan çıkarken, heyecanımdan dudaklarımı ısırdığımı hatırlıyorum. Kafes
açılmış, önümde geniş bir alem, kanatlarını çırparak uçmaya hazırlanan bir kuş
gibi idim" diyerek anlatmıştır. 24
Harbiye Bakanlığı, Atatürk'ün Anadolu'ya atanması
kararını 30 Nisan 1919'da Padişah Vahdettin'e arz etmiştir. 25 "Atatürk'ün
9. Ordu Müfettişliği'ne Tayini Hakkındaki İrade" aynı gün saraydan
çıkmıştır. 26
Atatürk'ün Samsun'a gönderilmesiyle ilgili
kararname 4 Mayıs 1919 Pazar günü Meclisi Vükela (Bakanlar Kurlu)'da görüşülüp
kabul edilmiştir.
Şimdi de "Vahdettin Atatürk'ün bu göreve
getirilmesini neden kabul etti?" sorusuna cevap verelim. Bu durumun belli
başlı nedenlerini şöyle sıralamak mümkündür:
1- İngilizlerin çok önemsedikleri bu zor görevi
Atatürk'ün yerine getirebileceğini düşünmesi: Vahdettin, askerlik geçmişindeki
başarılardan dolayı Anadolu'da tanınan Atatürk'ün bu görevi kolayca yerine
getireceğini düşünmüştür. Paris Barış Konferansı arifesinde işini şansa
bırakmak istemeyen Vahdettin, İngilizlerin çok önem verdikleri bu görevi
Atatürk'e vermeyi doğru bulmuştur.
2- Atatürk'ü tanıması ve ona güvenmesi: Vahdettin,
1917 Almanya gezisinden beri Atatürk'ü tanımaktadır. Atatürk o tarihten
itibaren hep bir şekilde Vahdettin'in yanında olmuştur. Bir ara Padişahın
"Fahri yaverliğini" yapmıştır. "Bir fahri yaveri hazreti
şehriyarinin efendisine karşı isyan edebilmesi her ikisi için de (Vadettin ve
Damat Ferit) tasavvur edilmeyecek bir şeydi". [27]
Ayrıca, Atatürk, 13 Kasım 1918'-de İstanbul'a
geldikten sonra tam 8 kere Padişah Vahdettin'le görüşmüştür. Hatta bir ara
Vahdettin'in kızı Sabiha Sultan'la evlenmesi gündeme gelmiştir. [28]
Bu nedenle az çok padişahın güvenini kazanmıştır.
3- Atatürk'ün İttihatçı Olmaması: 21 Nisan tarihli
İngiliz ültimatomunda, doğudaki Ermeni karşıtı olayların, Ermeni karşıtı
İttihatçı Jön Türklerce örgütlendiği belirtilmiştir. Bu
nedenle bu göreve getirilecek kişinin İttihatçı
olmaması gereklidir. Ayrıca Padişah Vahdettin de İttihatçılara ve Enver Paşa'ya
düşmandır. İşte bu noktada Atatürk'ün İttihatçı olmaması ve Enver Paşa'ya karşı
olması, bu göreve getirilmesinde etkili olmuştur.
4- Alman karşıtlığı: Bir Alman karşıtı olan Padişah
Vahdettin, Atatürk'ün de Almanya'ya sıcak bakmadığını bilmektedir. Özellikle
katıksız bir İngiliz yanlısı olan Damat Ferit açısından Atatürk'ün Alman
karşıtlığı çok önemli bir durumdur. 29
5- Atatürk'ün İstanbul'dan uzaklaştırılmak
istenmesi: Atatürk, 1926 yılında Falih Rıfkı Atay'a, Anadolu'ya gönderilmesinin
nedenlerinden birinin de İstanbul'dan uzaklaştırılmak olduğunu belirtmiştir:
"Vahdettin kabinlerinde benim için iki zıt fikir vardı:
Biri beni lehlerine kazanmaya çalışanlar, diğeri
hiçbir surette güvenilmemesi gerektiğini iddia edenler!
Aylarca münakaşalardan sonra hangi fikir hak
kazanmış bilir misiniz: Mustafa Kemal'e güvenilmez! İstanbul'da birtakım menfi
telkinler, belki hazırlıklar yapıyor. Bu adamı İstanbul'dan uzaklaştırmak
lazımdır. Mustafa Kemal'i Anadolu dağlarına atmalı ve orada çürütmeli! Nihayet
bu karar üzerinde mutabık kalmışlar. Bunu işiten yakın arkadaşlarım, beni
tebrik ettiler. Beni İstanbul'dan çıkarmakla ağır bir yükten kurtulacaklarını
zannedenler, makul bir sebep aramakla meşgul idiler. Nihayet bu sebep, işgal
kuvvetleri zabitlerinin raporları ile dolu bir dosya halinde ellerine
geldi." 30
Atatürk'ün işgal İstanbul'undaki altı aylık
dönemdeki yoğun temasları ve gizli çalışmaları, hatta hükümete ve padişaha
karşı "darbe" hazırlıkları, birtakım çevreleri rahatsız etmiş
olabilir. Bu durumda İstanbul Hükümeti'nin ve İngilizlerin Atatürk'ü
tutuklayacakları düşünülebilir. Ancak, kamuoyunca tanınıp çok sevilen Çanakkale
kahramanı bir subayı tutuklamanın hem İngilizlerin hem de İstanbul Hükümeti'nin
başını ağrıtacağı muhakkaktır. Bu durumda yapılabilecek en akıllıca iş onu
İstanbul'dan uzaklaştırmaktır. 31
Padişah Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit,
Atatürk'ü Anadolu'ya göndererek bir taşla iki kuş vurmayı planlamışlardır.
Şöyle ki; Padişah ve Sadrazam, hem İngilizlerin verdiği ültimatom doğrultusunda
bir an önce Anadolu'daki karışıklıkları önlemek, (Burada Atatürk'ün
askerlikteki şöhretinden yararlanmak istemişlerdir) hem de İstanbul'da
"her işe burnunu sokan" bu paşadan kurtulmak istemişlerdir. 32
6 - Damat Ferit'in sözünden çıkmaması: Vahdettin'in
bu görevlendirmeyi kabul etmesinin gözden kaçan nedenlerinden biri de,
Padişahın adeta Damat Ferit'in kuklası durumuna gelmiş olması, onun her
dediğini kabul etmesidir. Dolayısıyla Damat Ferit, Atatürk'ü bu göreve atayınca
Vahdettin buna itiraz etmeyi düşünmemiştir.
Atatürk Nutuk'ta bu "Samsun'a gidiş"
konusuna şöyle açıklık getirmiştir: "Onlar bu yetkiyi bana bilerek ve anlayarak
vermediler, ne pahasına olursa olsun benim İstanbul'dan uzaklaşmamı
isteyenlerin buldukları gerekçe 'Samsun ve dolaylarındaki güvenlik olaylarını
yerinde görüp tedbir almak üzere Samsun'a kadar gitmem idi. Ben bu görevin
yerine getirilmesinin bir makam ve yetki sahibi olmaya bağlı bulunduğunu ileri
sürdüm. Bunda hiçbir sakınca görmediler. O tarihte genelkurmayda bulunan ve
benim maksadımı bir dereceye kadar sezmiş olan kimselerle görüştüm. Müfettişlik
görevini buldular. Yetki konusu ile ilgili emri de ben kendim yazdırdım. Hatta
Harbiye Nazırı olan Şakir Paşa, bu talimatı okuduktan sonra imzalamaya
çekinmiş, anlaşılır, anlaşılmaz bir biçimde mührünü basmıştır."
Görüldüğü gibi önce İngilizler, bir notayla
Hükümetten ve Padişahtan Karadeniz'deki ve Doğu Anadolu'daki karışıklıklann bir
an önce önlenmesi istemişler, Sonra Sadrazam Damat Ferit bu doğrultuda bir
müfettiş ararken, Atatürk'ün kişisel girişimleri sonrasında iletişim kurduğu
İçişleri Bakanı Mehmet Ali Bey gibi bazı hükümet üyeleri devreye girerek bu
müfettişin Atatürk olabileceğini belirtip Damat Ferit'i ikna etmişler ve
böylece bu görev Atatürk'e verilmiştir. Ve son olarak da bu görevlendirmeyi,
yukarıdaki nedenlerden dolayı, Padişah Vahdettin de onaylamıştır.
PAŞA, PAŞA
DEVLETİ KURTARABİLİRSİN
"Vahdettin, Atatürk'ü Kurtuluş Savaşı'nı
başlatmak için Anadolu'ya gönderdi" diyen Vahdettinci yazarların
kendilerince en güçlü kanıtı, Atatürk'ün Vahdettin'le yaptığı son görüşmede,
Vahdettin'in Atatürk'e, "Paşa Paşa devleti kurtarabilirisin!" demiş
olmasıdır.
İstanbul'da kaldığı altı ay boyunca birçok kere
Padişah Vahdettin'le görüşen Atatürk, Samsun'a hareket etmeden bir gün önce, 15
Mayıs 1919 tarihinde Yıldız Sarayı'na giderek Padişah Vahdettin'le görüşmüştür.
Atatürk, bu görüşmenin detaylarını 1926 yılında
Falih Rıfkı Atay'a anlatmıştır:
Şimdi Atatürk'e kulak verelim: "Yıldız
Sarayı'nın ufak bir salonunda Vahdettin'le adeta diz dize denecek kadar yakın
oturduk. Sağına dirseğini dayamış olduğu bir masa, üstünde bir kitap var.
Salonun Boğaziçi'ne doğru açılan penceresinden gördüğümüz manzara şu: Birbirine
paralel hatlar üzerinde düşman zırhlıları! Bordolarındaki toplar sanki Yıldız
Sarayı'na doğrulmuş! Manzarayı görmek için başımız sağa sola çevirmek
yeterliydi. Vahdettin, unutamayacağım şu sözlerle konuşmaya başladı:
'Paşa, Paşa! Şimdiye kadar devlete çok hizmet
ettin. Bunların hepsi artık bu kitaba girmiştir. (Elini demin bahsettiğim
kitabın üstüne bastı ve ilave etti.) tarihe geçmiştir.' (O zaman bunun bir
tarih kitabı olduğunu anladım. Dikkatle ve sükunla dinliyordum). 'Bunları
unutun' dedi. 'Asıl şimdi yapacağın hizmet hepsinden önemli olabilir; Paşa
Paşa, devleti kurtarabilirsin!" 33
İşte, Vahdettin'in, ağzından dökülen, "Paşa
Paşa devleti kurtarabilirsin" cümlesini, "Vahdettin'in Atatürk'ü gizli
bir planla Kurtuluş Savaşı'nı başlatması için Anadolu'ya gönderdiği"
biçiminde yorumlayanlar vardır. Evet, aslında Vahdettin'i tanımasam ve Kurtuluş
Savaşı sırasında Anadolu'daki Milli hareketi yok etmek için yaptıklarını,
ayrıca İngilizlerle nasıl gizlice anlaştığını bilmesem, ben de bu sözleri
"Vahdettin'in, Atatürk'ü, Kurtuluş Savaşı'nı başlatması için Anadolu'ya
gönderdiği" biçiminde yorumlayabilirdim. Ancak bütün bu gerçekleri bilen
biri olarak bu kadar iyi niyetli olamayacağım.
Vahdettin'in bu sözlerini, Vahdettin'i
"Kurtuluş Savaşı kahramanı" ilan etmek için kullananlar, Atatürk'ün,
Vahdettin'in bu sözleri hakkındaki yorumunu nedense görmezden gelmişlerdir.
Atatürk'ün, Vahdettin'in bu sözleri hakkındaki
yorumunu ve görüşmenin sonraki aşamalarını yine Atatürk'ün anılarından takip
edelim: "Bu son sözlerden hayrete düştüm. Acaba Vahdettin benimle samimi
mi konuşuyor? O Vahdettin ki, ecnebi hükümetlerin yüzüncü derece aletleri ile
temas arayarak devletini ve saltanatını kurtarmaya çalışıyordu. Bütün
yaptıklarından pişman mıydı? Aldatıldığını mı anlamıştı? Fakat böyle bir
tahminle başka bahislere girişmeyi tehlikeli buldum. Kendisine basit cevaplar
verdim: 'Hakkımdaki teveccüh ve itimada arz-ı teşekkür ederim.Elimden gelen
hizmette kusur etmeyeceğime emniyet buyurunuz.'
Söylerken kafamdaki bulmacayı da halletmeye
uğraşıyordum. Çok iyi anladığım, veliahtlığında, padişahlığında bütün his ve
fikirlerini, eğilimlerini, sahtekarlıklarını tanıdığım adamdan nasıl yüksek ve
asil bir hareket bekleyebilirdim?
Memleketi kurtarmak lazımdır. İstersem bunu
yapabilirmişim! Nasıl hemen hüküm veririm:
Vahdettin demek istiyordu ki, hiçbir kuvvetimiz
yoktur. Tek dayanak noktamız, İstanbul'a hakim olanların siyasetine uymaktır.
Benim memuriyetim, onların şikayet ettikleri meseleleri halletmektir. Eğer
onları memnun ede-bilirsem, memleketi ve halkı bu siyasetin doğru olduğuna
inandırabilirsem ve bu siyasete karşı gelen Türkleri tutuklarsam Vahdettin'in
arzularını yerine getirmiş olacaktım.
'Merak buyurmayın efendimiz! Nokta-i nazar-
şahanenizi anladım. İrade-i seniyeniz olursa hemen hareket edeceğim ve bana
emir buyurduklarınızı bir an unutmayacağım!
'Muvaffak ol!' hitab-ı şahanesine mazhar olduktan
sonra huzurundan çıktım.
Naci Paşa, Padişahın yaveri, fakat benim hocam,
derhal benimle buluştu. Elinde ufak muhafaza içinde bir şey tutuyordu. 'Zat-ı
Şahane'nin ufak bir hatırası' dedi. Kapağın üzerinde Vahdettin'in inisiyalleri
işlenmiş bir saatti. 'Peki, teşekkür ederim' dedim, yaverim aldı.
Sonra sanki Yıldız Sarayı'ndan çıktığımızı ve
hareket etmek üzere olduğumuzu gizlemek, saklamak ister gibi ihtiyatla,
ayaklarımızın pıtırtısını işittirmekten korkarak saraydan uzaklaştık." 34
Başından beri anlattığım gibi Vahdettin'in kurtuluş
planı, "düşmana karşı silahlı direniş" değil, "düşmanın
merhametine sığınmaktır." Vahdettin, özellikle Paris Barış Konferansı'nın
arifesinde, İzmir'deki kanlı olaylardan dolayı Batı kamuoyu da Türkiye'nin lehine
dönmüşken, İngilizleri memnun ederek, onların bir dediğini iki etmeyerek
İngiliz desteğini arkasına aldığı takdirde işgallerin sona ereceğini ve
devletin kurtulacağını düşünmektedir. Yani Vahdettin'e göre"devletin
kurtuluşu" İngilizleri memnun etmekle mümkündür. O sırada İngilizleri
memnun etmenin biricik yolu ise, İngilizlerin 21 Nisan tarihli notası
doğrultusunda Anadolu'daki karışıklıkları önlemektir. Dolayısıyla Padişah
Vahdettin'in, bu karışıkları önleyecek paşaya, Yıldız Sarayı'nda "Paşa Paşa
devleti kurtarabilirsin" derken kastettiği şey, İngilizlerin notası
doğrultusunda Anadolu'daki karışıklıkların önlenmesi ve asayişin sağlanmasıdır.
Ayrıca Vahdettin tek "kurtuluş planının" İtilaf devletlerine güvenmek
olduğunu anılarında açıkça itiraf etmiştir:
"Devlet tehlikede ve İstanbul sallantıda idi.
Şahsen müstakil bir siyasetim yoktu, ama kurtuluşumuz için babam Abdülmecit
Han'dan miras aldığım İtilaf devletlerine yakınlık politikasını, İngilizlerin
zıddına hareket etmemek ve Fransızlarla İngilizleri gücendirmemek şeklinde,
uyuşmacı bir siyaseti seçmiştim. Böylelikle anlaşma olmasa bile hiç olmazsa
husumetlerini (düşmanlıklarını), şiddet ve nefretlerini azaltmaya
çalışıyordum" 35
Vahdettin ile Atatürk'ün "devletin
kurtuluşundan" anladıkları çok farklı şeylerdir. Vahdettin'in
"devletin kurtuluşu" yöntemi, İngilizleri memnun etmek ve onların
desteğini almak biçimindeyken; Atatürk'ün "devletin kurtuluşu"
yöntemi, bütün düşmanlara karşı mücadele ederek tam bağımsızlığı elde etmek
biçimindedir. Ayrıca, Vahdettin, "devletin kurtuluşu" derken aynı
zamanda kendi tahtı ve tacını kastederken, Atatürk, "devletin
kurtuluşu"derken, ulusun egemenliğini kastetmektedir. 36
"Müttefiklerin, bitip tükenmeyen isteklerini
yerine getirmekten bıktığını söyleyen Padişahın özlemini çektiği kurtuluş,
onların şikayetlerinin giderilerek Osmanlı taç ve tahtını koruyacak
olabildiğince ılımlı bir barışa bir an önce kavuşmak olmalıdır. Mustafa Kemal
ise başından beri bireysel ya da hanedana sınırlı bir kurtuluş değil, yurdu ve
ulusu içeren bütünsel bir kurtuluş amaçlamaktadır." 37
Atatürk, Samsun'a çıkıp, kafasındaki "kurtuluş
planı" doğrultusunda direniş hazırlıklarına başlayınca İngilizler,
Sadrazam Damat Ferit ve Padişah Vahdettin'den"Atatürk'ü bir an önce
İstanbul'a geri çağırmalarını istemişler", bu doğrultuda hemen harekete
geçen Damat Ferit ve Padişah Vahdettin, birkaç defa Atatürk'ü İstanbul'a geri
çağırmışlar, ancak Atatürk bütün bu çağrılara olumsuz cevap vererek, gerekirse
"sine-i millette bir ferdi mücahit olarak" mücadelesini sürdüreceğini
bildirmiş ve istifa etmiştir. Bunun üzerine Padişah Vahdettin, 8 Temmuz 1919'da
Atatürk'ün müfettişlik görevine son vermiştir. 38
/Sinan Meydan
29.05.2013
1 Rıfat. age, s.209.
2 Mısıroğlu, Osmanoğullannın Dramı, s.80.
3 Özakman, age. s.234.
4 Bkz. Özakman, age, s.236-246.
5 Bu beyannameyi yayınlayanlardan biri olan K.
Mısıroğlu bu beyannamedeki ifadeleri dikkate almamıştır. Kadir Mısıroğlu,
Geçmişi ve Geleceği île Hilafet, İstanbul, 1993, s.194, vd; Özakman, age, s.246.
6 Özakman. age. s.234.
7 Jaeschke, İngiliz Belgeleri, s.102.
8 Sabahattin Selek, Anadolu İhtilali, 11. bs.
İstanbul, 2004, s.216.
9 Jaeschke, age, s.102.
10 age, s.103.
11 Aksin, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele,
s.243; Selek, age, s.216.
12 Jaeschke, age, s.103.
13 Selek, age, s. 216.
14 Özakman, age, s.252.
15 Jaeschke, age, s.104.
16 Sir Andrew Ryan, The Last of the Dragomans,
Londra, 1951, s.129-131'den aktaran Osman Ozsoy, Kurtuluş Savaşının Perde
Arkası, İstanbul, 1999, s.133; Meydan, age, s.483.
17 Jaeschke, age, s. 107.
18 Aksin, age, s.247,248.
19 Bkz. Meydan, age, s.489-492.
20 Özakman, age, s.253,254.
21 Ayrıntılar için bkz. Meydan, age, s.344 vd.
22 Bu sürecin bütün ayrıntıları için bkz. Meydan,
age, s. 463 vd.
23 Akın gazetesi, 20 Mayıs 1948.
24 Atay, Atatürk'ün Bana Anlattıkları, s.129.
25 Selek, age, s.219,221.
26 Jaeschke, age, s.109.
27 age, s.114.
28 Aksin, age, s.291-294.
29 age, s.287
30 Atay, age, s.124.
31 Bayur, age, s.292.
32 Meydan, age, s.535.
33 Atay, age, s.139.
34 age, s. 139,140.
35 Murat Bardakçı, "Birinci Cumhuriyetçilere
Dev Bir Hizmet", Hürriyet, 12 Mayıs 1996.
36 Meydan, age, s.521.
37 Turan, Mustafa Kemal Atatürk, s.214.
38 Saime Yücer, "Mustafa Kemal Paşa'nın
Samsun'a Çıkısı ve Geri Çağrılması Üzerine Bir İnceleme", Askeri Tarih
Bülteni, Ankara, 2001, S.51, s.141.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder